Nguyễn Đình Tư sinh năm 1920 tại xã Thanh Chi, huyện Thanh Chương, Nghệ An là nhà báo, nhà nghiên cứu lịch sử, nguyên Ủy viên thường trực Hội đồng nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh. Tác giả của hơn 60 đầu sách, nay đã bước sang tuổi 104 nhưng vẫn miệt mài với công việc, cụ vừa được tặng giải A - Giải thưởng sách Quốc gia năm 2024 được ví là cây đại thụ về nghiên cứu văn hóa, lịch sử.

Cụ Nguyễn Đình Tư tươi tắn ở tuổi 104

Theo tự truyện “Đi qua trăm năm” do chính Bí thư Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh Nguyễn Văn Nên đặt hàng: Thuở nhỏ, cậu bé Nguyễn Đình Tư rất ham học nhưng vì nhiều lý do nên đành đứt gánh sự học giữa chừng lúc 12 tuổi. Một hôm, trong lúc đang cày ruộng, cậu bé Tư nhìn thấy người bạn cùng lứa đi học ở trường huyện về. Hình ảnh đối lập giữa mình và bạn đã trỗi dậy trong lòng cậu bé một ý nghĩ phải học bằng mọi cách. Thấy Tư có chí lại rất ham học nên các thầy từng dạy ở trường làng đã quyên góp tiền nuôi cậu bé ăn học, giúp cậu thực hiện ước mơ được theo đuổi con chữ. Vừa học vừa làm, năm 1943, khi mới 23 tuổi, Nguyễn Đình Tư quyết định viết văn. Bản thân không ngờ rằng, cuốn truyện dài đầu tay mang tên “Nguyễn Xí” lại được in và bán ngoài tiệm sách. “Đó là một bất ngờ lớn đối với tôi. Khỏi phải nói tôi vui sướng đến cỡ nào. Cuốn truyện dài đầu tay này cũng là động lực để tôi tiếp tục viết tiếp và xuất bản các cuốn truyện “Dì ghẻ con chồng”, “Thù chồng nợ nước” được giới văn đàn thời bấy giờ chú ý đến” - Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư nhớ lại.

Cách mạng Tháng 8-1945 nổ ra, Nguyễn Đình Tư cầm tấm bằng tương đương Cao đẳng Tiểu học tham gia vào Đảng Dân chủ, có thời gian làm cộng tác viên cho báo Độc Lập. Sau đó cùng gia đình vào Nam Trung Bộ lập nghiệp, làm tại Ty Điền địa Phú Yên. Trong thời gian này, cụ biên soạn và xuất bản nhiều cuốn sách có giá trị về lịch sử, địa chí các tỉnh Khánh Hòa, Phú Yên, Ninh Thuận... Sau ngày đất nước thống nhất, cụ đã cùng gia đình vào TP Hồ Chí Minh sinh sống. Tại đây, vừa kiếm tiền mưu sinh, vừa đam mê nghiên cứu viết sách, cụ đã để lại cho đời nhiều bộ sách, tiểu thuyết lịch sử quan trọng như: “Loạn 12 sứ quân”, các bộ sách “Địa chí hành chính các tỉnh Nam Kỳ thời Pháp thuộc” (1859-1954), “Đường phố nội thành Thành phố Hồ Chí Minh”, “Nam Kỳ địa hạt tổng thôn danh hiệu mục lục”, “Chế độ thực dân Pháp trên đất Nam Kỳ” (1859-1954). Sau khi xuất bản cuốn sách “Đường phố nội thành Thành phố Hồ Chí Minh” phục vụ rất tốt việc đi lại thuận tiện cho người dân thành phố và du khách, cụ được UBND Thành phố mời làm thành viên hội đồng đặt tên đường. Chính cụ là người đề xuất và được chấp nhận đặt khoảng 1.000 tên đường phố, trong đó có hai đường Hoàng Sa và Trường Sa ở hai bờ kênh Nhiêu Lộc để khẳng định hai quần đảo thiêng liêng ấy mãi mãi là của Việt Nam,

Sau này, bộ sách “Chế độ thực dân Pháp trên đất Nam Kỳ” - tác phẩm đầu tiên nghiên cứu một cách hệ thống về chế độ cai trị của thực dân Pháp ở Nam Kỳ trong gần 100 năm nay - đã được trao giải A Giải thưởng Sách Quốc gia 2018. Năm 2017, cụ được Hội Sử học Việt Nam trao Kỷ niệm chương Vì sự nghiệp sử học Việt Nam.

Nhận thấy rằng, tuy là một đô thị lớn nhưng TP Hồ Chí Minh chưa có tác phẩm nào tổng hợp hết được những lĩnh vực phát triển của thành phố. Chính vì vậy, cụ đã bắt tay vào viết cuốn sách về thành phố này từ khi khởi thủy cho tới hôm nay. Đầu năm 2022, cụ cho ra mắt cuốn sách Gia Định - Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh dặm dài lịch sử (1698 - 2020).  Đây là kết quả của: “gần 10 năm, tôi đi xe đạp tới Trung tâm lưu trữ 2, ghi danh xin vào đọc tài liệu, trưa tôi không về vì sợ mất thời gian. Tôi ăn cơm ngoài đường, trải tấm áo mưa giữa sân gạch nằm nghỉ lấy lại sức. Cứ nghe chuông Trung tâm reo lại xin vào đọc, sau đó nghe chuông reo lại thu dọn ra về. Cứ gần 10 năm như vậy tôi mới đọc hết tài liệu. Giờ nghe tiếng chuông reo ở đâu tôi vẫn cứ háo hức như được vào Trung tâm vậy. Tôi thu thập được rất nhiều tài liệu bằng văn bản chính thức có dấu hẳn hoi chứ không phải là ghi chép lại”.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư cùng tác phẩm đạt giải A Giải thưởng Sách Quốc gia 2024

Với tác phẩm này, nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư vinh dự được nhận Giải thưởng Trần Văn Giàu, góp phần để được xác lập kỷ lục Việt Nam: Người có quá trình 80 năm lao động, sáng tạo, cống hiến, đóng góp nhiều nội dung đặc biệt giá trị về văn hóa, lịch sử, địa chí của các vùng miền, tỉnh - thành phố Việt Nam với gần 60 tác phẩm đã xuất bản và được trao kỷ lục bằng Bách niên trường thọ vào năm 2023 (103 tuổi) và ngày 29/11/2024, cụ đã vinh dự nhận giải A tại Giải thưởng sách Quốc gia năm 2024 khi ở tuổi 104.

Ông Nguyễn Trọng Nghĩa - Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương trao giải A - Giải thưởng sách Quốc gia cho cụ Nguyễn Đình Tư.

Chia sẻ bí quyết làm việc hiệu quả, dẻo dai và sống trường thọ, nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư cho biết: ngày nhỏ đi học, tôi rất thích nghiên cứu. Tình yêu với lịch sử được thắp lên từ hồi tiểu học, khi đọc những cuốn sách viết về danh nhân chống Pháp như vua Hàm Nghi, vua Duy Tân, cụ Phan Đình Phùng, cụ Hoàng Hoa Thám, cụ Thái Phiên. Đặc biệt, đó là niềm say mê khi đọc cuốn Việt Nam sử lược, với những chiến công oanh liệt của Ngô Quyền, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi…Từ đó, ước mong nếu học lên cao, sẽ đi sâu nghiên cứu lịch sử nước nhà, sẽ viết những cuốn sách về lịch sử và địa lý các triều đại, các vùng miền của Tổ quốc. Tôi nghĩ rằng chỉ có vấn đề văn hóa mới giúp cho con người tồn tại với thời gian. Về sức khỏe: bản thân không có bí quyết gì lớn. Để có sức khỏe thì phải có chế độ ăn uống, làm việc, nghỉ ngơi, luyện tập một cách hợp lí, khoa học. “Buổi sáng tôi thường thức dậy lúc 6 giờ, vệ sinh cá nhân 30 phút rồi ra tập thể dục 45 phút. Sau khi ăn sáng, tôi ngồi làm việc đến 11 giờ 30 phút thì ăn cơm và nghỉ ngơi, sau đó khoảng 14 giờ tiếp tục ngồi vào bàn làm việc đến 17 giờ 30 phút thì nghỉ, đi bộ thể dục. Do không có không gian nên tôi thể dục bằng cách leo cầu thang. Trước đây, mỗi ngày tôi lên xuống đúng 20 vòng cầu thang 3 tầng nhà còn giờ yếu rồi, ngày đi 10 vòng thôi. Tôi sống đơn giản, không hề nghiện rượu, nghiện thuốc lá hay cà-phê gì cả. Mỗi bữa tôi chỉ ăn đúng 1 bát cơm, trưa uống 1 lon bia và tối uống 1 ly rượu thuốc. Từ thuở nhỏ đến giờ chỉ có 1 lần duy nhất trải qua trận ốm nặng, còn lại chưa biết “mùi bệnh viện” là gì. Ngày nào còn làm việc được, tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu, phục vụ cho sử học nước nhà. Tôi không dám đưa ra lời khuyên ai cả, chỉ mong các bạn hậu sinh phải học, học nữa, học suốt đời mà sách là người thầy bên cạnh hoàn chỉnh nhất, cung cấp đầy đủ và toàn diện mọi kiến thức.

104 tuổi, cụ Nguyễn Đình Tư vẫn làm việc 10 tiếng và leo cầu thang lên xuống tầng 3 mười vòng mỗi ngày

Ở nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư, sự cầu thị đi liền với sự khiêm tốn. Dù có nhiều công trình nghiên cứu chất lượng, nhiều đầu sách được giải thưởng uy tín của Nhà nước, nhưng khi trao đổi, trò chuyện xung quanh những vấn đề sử học, vẫn với phong cách lâu nay thường thấy, cụ luôn nở nụ cười thường trực trên môi, chất giọng Nghệ đã pha trộn nắng gió phương Nam chậm rãi, thủ thỉ chứ không đao to búa lớn trong luận giải. Mỗi lần đến hầu chuyện cụ, là người già, người trẻ ai cũng được say sưa bên chuyện sách vở và những kỷ niệm viết lách của cụ đến quên thời gian.

Hiện cụ Nguyễn Đình Tư sinh sống cùng gia đình tại đường Chu Văn An, phường 12 quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. Hàng chục năm qua, lịch trình sinh hoạt của cụ hầu như không biến động, mọi sinh hoạt đều không phiền đến con cháu. Niềm vui mỗi ngày còn đến từ những tin tức về sự đổi thay của thành phố, của đất nước: vui mừng khi thấy nước mình ngày càng tiến bộ, kinh tế phát triển; người nông dân ngày càng giàu có nhờ xuất khẩu được nhiều lúa gạo, trái cây, tôm cá; các cháu nhỏ được đi học, kể cả ở các vùng đồng bào thiểu số.

Ở tuổi 104, sau các thành công lớn được gọi là “đại thụ” về nghiên cứu văn hóa, lịch sử cụ đang bắt tay viết: Từ điển địa danh hành chính Bắc Bộ, Trung Bộ; Lịch sử thành lập và phát triển các tỉnh Bắc Bộ - Trung Bộ - Nam Bộ và Tây Nguyên…” và một cuốn sách về quê hương Thanh Chương - Xứ Nghệ để tri ân nhớ về nơi chôn rau cắt rốn.

Năm 2022, cụ Tư đã về quê xã Thanh Chi tổ chức lễ mừng Thọ. Năm mới Ất Tỵ 2025 đã cận kề, mong ước của cụ là đất nước ta ngày càng phát triển, đi lên ngang tầm các nước trên thế giới, dân tộc ta được sống mãi trong cảnh thanh bình, hạnh phúc; các cháu nhỏ được đi học theo ý nguyện, không phải bỏ học giữa chừng bất kỳ vì lý do gì.

                                                                                                          TĐH