NSND Phạm Tiến Dũng

Những người yêu âm nhạc xứ Nghệ hẳn không ai là không biết một giọng ca nam dòng dân gian truyền thống từng làm say đắm bao thế hệ người yêu nhạc với những ca khúc: Đi trong hương tràm; Đi tìm câu hát lý thương nhau; Neo đậu bến quê; trăng khuyết; Người về thăm quê... và rất nhiều ca khúc khác. NSND Tiến Dũng đã gắn bó cuộc đời mình với dân ca Ví, Giặm từ khi còn rất trẻ. Sau này anh đã gặt hái được nhiều thành công ở lĩnh vực biểu diễn, sáng tác và trên cương vị quản lý văn hóa.

NSND Phạm Tiến Dũng, sinh năm1959, tên khai sinh là Nguyễn Cảnh Dũng, quê xã Hương Sơn, huyện Anh Sơn, Nghệ An. Anh là Hội viên Hội Liên hiệp VHNT Nghệ An; hội viên Hội Văn nghệ dân gian Nghệ An; hội viên Hội Nhạc sĩ Việt Nam. Tác phẩm chính lĩnh vực sáng tác: Ép duyên (1992); Nơi các anh để lại (1994); Hết giận rồi thương (1995); Nét mới bản làng; Tâm sự cô gái bản (1996); Hương sắc sông Lam (1999); Cảm xúc từ câu hò điệu ví (2002); Trở về xứ Nghệ (2004); Yêu lắm quê mình (2005); Nếu anh (2006); Hát trọn về anh (2007); Tìm về câu Ví, Giặm (2012); Sông Lam tình mẹ (2016); Về với quê mình (2023)... và rất nhiều ca khúc về đề tài miền núi: Bình minh miền Tây; Về bản Ơ Đu cùng em; Sắc xuân miền Tây...

Trong lĩnh vực biểu diễn, NSND Tiến Dũng cũng gặt hái được nhiều thành công: Năm 1982, giải Vàng cuộc thi Tiếng hát sân khấu tại Nghĩa Bình; Năm 1994, anh đạt Huy chương Vàng hội diễn tại Lai Châu; Năm 1992 giải Vàng tại Hội diễn Ca Múa Nhạc Toàn quốc tại Hà Nội; 1995 anh đoạt 2 Huy chương Vàng Hội diễn Ca múa nhạc toàn quốc tại Hải Phòng; Năm 1999, Tiến Dũng song ca cùng NSUT Ngọc Hà đạt giải Vàng tại Đà Nẵng; Giải C năm 2005, 02 giải B, năm 2010 và 2015 - giải thưởng VHNT Hồ Xuân Hương; giải Nhì cuộc vận động sáng tác ca khúc Nghệ An năm 2012; giải thưởng Âm nhạc của Hội Nhạc sĩ Việt Nam...

NSND Phạm Tiến Dũng sinh ra trong một gia đình nông dân ở huyện Anh Sơn, Nghệ An nhưng cả nhà đều rất đam mê nghệ thuật. Anh nói vui, nếu trong một điêu kiện thuận lợi như bây giờ biết đâu bố anh cũng là ca sĩ hay nhạc sĩ. Phạm Tiến Dũng cho rằng, mình may mắn được sinh ra ở một vùng quê là cái nôi của dân ca Ví, Giặm Nghệ An. Xưa, ở quê anh, bên này sông là xã Tường Sơn 1, bên kia là xã Tường Sơn 2, vì không có cầu nên phải đi đò để hát đối đáp dân ca Ví, Giặm. Thời ấy, làng Dừa nổi tiếng hát hay, con gái lại xinh đẹp nên có câu “Nhất kinh kỳ, nhì Dừa Lạng”. Những cuộc hát đối đáp diễn ra tới tận khuya. Bố Phạm Tiến Dũng là một quân nhân, sau chuyển sang ngành địa chất, ông có một cây ghi ta đã cũ, ông vừa hát vừa đệm đàn rất hay.

Phạm Tiến Dũng hồi tưởng, hồi ấy, quê anh có một cái loa phát thanh của Hợp tác xã. Những buổi phát thanh chương trình văn nghệ, cậu bé Phạm Tiến Dũng thường trông ngóng đến giờ nghe. Anh thần tượng giọng ca của ca sĩ Kiều Hưng, Thu Hiền, những giọng ca thường xuyên được phát trên Đài Tiếng nói Việt Nam. Nghe các ca khúc vài ba lần là Tiến Dũng có thể thuộc lõm bõm rồi sau đó anh cố học lời cho nhuần nhuyễn. Từ hồi còn là học sinh cấp 2, cấp 3, Tiến Dũng luôn được tín nhiệm làm lớp trưởng kiêm quản ca. Tiến Dũng luôn có vai trò quan trọng trong tất cả các hoạt động văn nghệ lớn nhỏ của trường, của lớp.

Sau khi tốt nghiệp cấp 3, Phạm Tiến Dũng được tuyển dụng vào ngành địa chất, anh vừa học vừa làm để tạo nguồn cho việc thi vào Trường Đại học Mỏ - Địa chất. Ở Đoàn Địa chất 407 thuộc Liên đoàn địa chất 4, Tiến Dũng cũng là cây văn nghệ nổi tiếng. Có anh, không khí ở Đoàn vui tươi sôi nổi hẳn lên, ai cũng thích được cùng Tiến Dũng tham gia các tổ thực địa. Năm 1979, khi Tiến Dũng đang học thì Đoàn Dân ca Nghệ Tĩnh có đợt tuyển sinh khu vực dọc đường 7 và đường 48. Hôm đó là chủ nhật, Tiến Dũng cùng mấy người bạn đi Thái Hòa chơi thì đọc được thông báo tuyển sinh. Anh tự tin đăng ký dự thi với bài hát Gửi em chiếc nón bài thơ của nhạc sĩ Lê Việt Hòa, Tiếng trống quê hương của nhạc sĩ Thái Cơ. Giọng ca Phạm Tiến Dũng được Ban Giám khảo trầm trồ khen ngợi. Sau đó Ban Giám khảo yêu cầu Tiến Dũng hát thêm 4, 5 bài và hát thử một vài làn điệu dân ca Ví, Giặm. Cuối buổi, một vị trong Ban Giám khảo nói: đáng lẽ ra em phải về Vinh dự chung kết, nhưng hôm nay chúng tôi đã kiểm tra kĩ và quyết định cho em trúng tuyển, đề nghị em chuẩn bị đầy đủ hồ sơ về Đoàn.

Phạm Tiến Dũng làm các thủ tục để về Đoàn Dân ca Nghệ Tĩnh công tác. Sân khấu dân ca Nghệ Tĩnh thời bấy giờ vẫn là loại hình còn mới mẻ, đang ở giai đoạn thể nghiệm, vì trước đó các diễn viên vẫn chỉ hát dân ca Ví, Giặm theo bản năng chứ chưa có trường lớp dạy hát dân ca. Về Đoàn 3 năm, sau thời gian vừa học vừa tham gia biểu diễn thì Tiến Dũng được lãnh đạo Đoàn tin tưởng cho đảm nhận một số vai chính trong các vở diễn. Đến năm 1982, anh vinh dự được cử đi dự Hội diễn Sân khấu kịch hát toàn quốc tại Quy Nhơn (Bình Dịnh) cùng 4 nghệ sĩ tên tuổi của Đoàn là: Song Thao, Hồng Năm, Danh Cách và Linh Quảng. Tiến Dũng đã xuất sắc giành được Huy chương Vàng. Cũng trong năm 1982, anh được cử đi học lớp thanh nhạc Trường Trung học VHNT Nghệ Tĩnh, nay là Trường Cao đẳng VHNT Nghệ An với mong muốn nghiên cứu cách hát, lối hát Ví, Giặm cần có sự vận dụng thanh nhạc phù hợp với sân khấu kịch hát dân ca.

Cũng phải nói thêm rằng dân ca Ví, Giặm là lối hát không nhạc đệm, khi đưa dân ca lên sân khấu, chưa có một hệ thống bài bản về sử dụng các làn điệu cũng như các hình thức biểu diễn. Do đó, các nghệ sĩ - diễn viên khi hát rất khó khăn trong xử lý kỹ thuật thanh nhạc ở những đoạn cao trào. Tiến Dũng đã ấp ủ ý tưởng của mình trong đề tài “Phương pháp vận dụng thanh nhạc vào hát dân ca Nghệ Tĩnh”. Đề tài này được anh trình bày tại hội thảo của Viện Sân khấu Việt Nam và Ty Văn hóa Nghệ Tĩnh tổ chức, được nhiều chuyên gia tán đồng, lãnh đạo ngành, lãnh đạo Đoàn Dân ca đề nghị anh triển khai.

Học xong, Tiến Dũng được giữ lại làm giảng viên của Trường Trung học VHNT Nghệ Tĩnh. Tại đây, trường mở lớp Sân khấu dân ca đầu tiên của tỉnh, đào tạo các diễn viên theo hướng chuyên nghiệp.

Năm 1988, khi đang giảng dạy tại Trường Trung học VHNT Nghệ Tĩnh, Tiến Dũng được mời đi Hội diễn Ca Múa Nhạc toàn quốc cùng Đoàn Ca múa Nghệ Tĩnh. Anh tham gia thi dòng nhạc dân gian. Qua vòng 1, vòng 2, anh được vào vòng 3 cùng 12 ca sĩ của miền Bắc, trong đó có 11 ca sĩ đến từ các nhà hát Trung ương, chỉ duy nhất Tiến Dũng là diễn viên tỉnh lẻ. Vào chung kết, anh xuất sắc giành giải Nhì với 2 ca khúc: Đi trong hương tràm và Đi tìm câu hát lý thương nhau. Đây là giải thưởng mà anh không bao giờ quên vì đã đánh dấu tên tuổi Tiến Dũng cùng ca khúc “Đi trong hương tràm”.  Để kỷ niệm sự kiện đã đưa tên tuổi của Tiến Dũng đến với độc giả khắp cả nước, anh bàn với vợ, nếu sinh con gái sẽ đặt tên là Hương Tràm. Và như một cái duyên tiền định, cô con gái thứ hai đã được đặt cho cái tên rất xinh, sau này là ca sĩ Hương Tràm, một “tiểu diva” của dòng nhạc nhẹ.

Năm 1989, Phạm Tiến Dũng về Đoàn Ca Múa Nhạc Nghệ Tĩnh làm Đội trưởng Đội Ca. Sau khi tách tỉnh, Tiến Dũng công tác tại Đoàn Ca Múa kịch Nghệ An. Năm 1993, anh được bổ nhiệm làm Phó đoàn, năm 1995 anh đi học Trường Đại học Văn hóa, đến năm 1997 Tiến Dũng được bổ nhiệm làm Trưởng Đoàn Ca Múa kịch và được phong NSUT. Năm 2009, NSUT Phạm Tiến Dũng được đề bạt làm Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Nghệ An. Anh được phong NSND năm 2015.

Không những sở hữu giọng hát ngọt ngào và mãnh liệt, NSND Tiến Dũng còn là một nhà soạn nhạc tài hoa. Bên cạnh biểu diễn, NSND Phạm Tiến Dũng còn đi sâu nghiên cứu, soạn lời cho các làn điệu Ví, Giặm để cho ra đời những tác phẩm quen thuộc được nhiều người yêu thích như: Một lòng đợi bạn; Bần hát ghẹo; Làng chài quê tôi; Hết giận rồi thương; Hương sắc Sông Lam... Phạm Tiến Dũng đã giành một đời để hoạt động nghệ thuật và gắn bó với quê hương, với dân ca Ví, Giặm. Quá trình biểu diễn, sưu tầm, nghiên cứu, sáng tác những làn điệu Ví, Giặm giúp anh thấm thía và trân quý hơn giá trị của dân ca Ví, Giặm quê mình. Một trong những đóng góp quan trọng khác của NSND Tiến Dũng với quê hương là ông đã góp phần cùng bạn bè, đồng nghiệp đưa Ví, Giặm Nghệ Tĩnh trở thành di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Diễn xướng Làng chài quê tôi (sáng tác - NSND Tiến Dũng) - Tiết mục của Đoàn NTQC tỉnh Nghệ An đạt HCV tại Hội diễn Đàn, Hát dân ca 3 miền do Cục Văn hóa cơ sở tổ chức tại Nghệ An tháng 8/2023. Ảnh: Hồ Hà

Năm 2018, NSND Phạm Tiến Dũng đánh dấu hành trình 40 năm ca hát bằng đêm nhạc “Tìm về miền Ví, Giặm”. Đêm nhạc đã để lại nhiều cảm xúc trong lòng khán giả. Đến nay, dù đã nghỉ hưu, NSND Tiến Dũng vẫn hăng say tham gia các hoạt động nghệ thuật. Anh vẫn hát, vẫn sáng tác và làm giám khảo cho nhiều cuộc Liên hoan nghệ thuật quần chúng của tỉnh cũng như của ngành Văn hóa.