NSUT Tạ Hồng Dương thể hiện hình tượng Bác Hồ trong vở diễn “Người là niềm tin tất thắng”. Ảnh: Lương Vân

NSUT Tạ Hồng Dương là một trong những gương mặt nghệ sĩ tiêu biểu để lại dấu ấn đậm nét trên sân khấu truyền thống Nghệ Tĩnh và cũng là một trong số ít nghệ sĩ của cả nước thành công khi hóa thân vào hình tượng Bác Hồ trên sân khấu. Xuất thân trong gia đình có truyền thống nghệ thuật, bố là nhạc công của Đoàn Dân ca Nghệ An, mẹ là nghệ sĩ Thu Hương nức danh một thời trong Đoàn Chèo Nam Định. Mang trong mình sự giao thoa giữa nền văn hóa hai miền xứ Bắc và xứ Nghệ, bởi vậy ngay từ nhỏ anh đã bộc lộ rõ năng khiếu và tình yêu với các loại hình nghệ thuật truyền thống.

Năm 1986, Hồng Dương theo học lớp diễn viên chèo, khoa Dân tộc, Trường Đại học Sân khấu Hà Nội, từ đó cũng mở một trang mới trong cuộc đời anh. Năm 20 tuổi, ra trường anh về công tác tại Đoàn Chèo và sau đó là Nhà hát Dân ca Nghệ An. 35 năm trong nghề anh đã chứng tỏ là một người nghệ sĩ có tư chất thông minh, đa tài, tâm huyết và trách nhiệm với công việc. Trong cuộc sống, anh là người vui vẻ, hài hước, luôn nghĩ ra những câu chuyện vui để chọc cười những người xung quanh. Tuy nhiên, anh cũng là một người thẳng thắn, bộc trực, có chính kiến, luôn nói thẳng, nói thật, không ngại va chạm.

Sở hữu một nét diễn tự nhiên, NSUT Hồng Dương luôn sẵn sàng chinh phục thử thách, anh không đóng khung mình trong bất kỳ một loại vai diễn nào, cho dù là vai chính, vai lệch, bi kịch hay hài hước anh đều rất tâm huyết và cống hiến hết mình cho từng nhân vật mà mình được hóa thân. Sự đa năng, linh hoạt, biến hóa đầy tinh tế của anh đã được chứng minh qua nhiều dạng nhân vật mà mỗi một vai diễn lại mang một màu sắc, một phong cách diễn khác nhau. Đó là Long, một chàng kỹ sư yêu nghề, chính trực khiến chúng ta yêu quý trong vở “Cánh cò trong bão”; Hiển, chàng sinh viên giàu nghị lực trong “Nơi đất ở”, Chu Xung trong sáng, lạc quan trong vở kịch “Lôi Vũ”; Cường, một cảnh sát điều tra tội phạm hấp tấp nóng vội trong vở “Vụ án Am Bụt Mọc”; hay ông Lý trưởng gian manh độc ác pha chút hề hước trong vở “Cô gái sông Lam”; cho đến những vai phản diện để lại ấn tượng mạnh mẽ, làm người ta phải ghét cay ghét đắng như Thái Sư trong vở “Viên ngọc Dạ Minh Châu”, Phó sứ vở “Dòng lệ Tố Như”, Đặng Vũ Nội vở “Góc khuất đời người”, Việt Thắng vở “Đường đua trong bóng tối” và nhiều vai diễn khác, cho dù là thể loại vai nào anh cũng đều tỏa sáng và tạo được dấu ấn cho riêng mình.

Tuy nhiên, khi nhắc đến NSUT Tạ Hồng Dương người ta không thể không nhắc đến vai diễn thể hiện hình tượng Bác Hồ trên sân khấu. Mặc dầu anh thành công ở nhiều thể loại vai khác nhau, đặc biệt là các vai phản diện nhưng vai diễn ghi dấu ấn, tạo nên danh tiếng và thương hiệu của NSUT Hồng Dương là vai diễn thể hiện hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh. Năm 1997, khi đang là một trong những diễn viên trẻ nhất Đoàn Dân ca Nghệ Tĩnh, anh đã được lãnh đạo tin tưởng giao cho vai diễn nặng ký, đó là thể hiện hình tượng Bác Hồ trong vở diễn “Danh nhân lớn lên từ câu Hò Ví Giặm”. Tuy là vai diễn đầu tay của NSUT Hồng Dương khi hóa thân vào hình tượng Bác Hồ nhưng anh và ekip xây dựng vở diễn đã thể hiện thành công ngay trong lần thử sức đầu tiên. Vở diễn đạt giải A tại Liên hoan Sân khấu chuyên nghiệp các tỉnh miền Trung năm 1998. Và với thành công của vai diễn này Hồng Dương đã được nhận danh hiệu nghệ sĩ trẻ thể hiện xuất sắc hình tượng Bác Hồ. Sau vai diễn đầu tiên được Hội đồng nghệ thuật, khán giả và đồng nghiệp ghi nhận đánh giá cao, Hồng Dương tiếp tục được mời ra Hà Nội tham gia thể hiện hình tượng Bác Hồ trong bộ phim sân khấu “Bác về” (do Đài Truyền hình Hà Nội quay). Tiếp đó, anh được mời lồng tiếng Chủ tịch Hồ Chí Minh trong bộ phim “Nguyễn Ái Quốc ở Hồng Kông”. Đặc biệt, năm 2008, để thực hiện cuộc vân động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, Nhà hát Dân ca Nghệ An đã dàn dựng vở diễn “Lời Người lời của nước non” và công diễn trên 56 tỉnh, thành phố trong nước. Trong vở diễn này, NSUT Hồng Dương tiếp tục được thể hiện hình tượng Chủ tich Hồ Chí Minh. Vai diễn một lần nữa khẳng định năng lực diễn xuất của anh bằng nhiều thành tích đáng ngưỡng mộ, để lại ấn tượng tốt đẹp và chạm đến trái tim người hâm mộ trong cả nước.

NSƯT Tạ Hồng Dương vai Bác Hồ trong vở diễn "Lời Người lời của nước non"

Với vai trò là diễn viên, hóa thân vào nhân vật nào cũng phải tâm huyết, cống hiến hết mình để xây dựng hình tượng nhân vật một cách trọn vẹn nhất. Tuy nhiên hóa thân vào hình tượng Bác Hồ để tái hiện được cuộc đời hoạt động cách mạng vĩ đại lớn lao của Người trong không gian và thời gian của sân khấu là điều không hề dễ dàng đối với bất kỳ diễn viên nào. Bởi Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhân vật lịch sử, là danh nhân văn hóa hóa của nhân loại. Việc thể hiện hình tượng Bác đòi hỏi phải truyền tải được biểu cảm, hành động của Người đến với công chúng thông qua việc nghe, nhìn sao cho gần gũi, tự nhiên quen thuộc về một con người vừa vĩ đại, phi thường, vừa khiêm nhường, mộc mạc và giản dị. Bởi vậy, được hóa thân vào hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh là niềm vinh dự, tự hào nhưng đồng thời đó cũng là áp lực nặng nề đối với NSUT Hồng Dương lúc bấy giờ. Để thể hiện thành công những vai diễn này, anh đã phải kỳ công đầu tư, nghiên cứu kỹ lưỡng, tận dụng mọi kênh thông tin bằng cách xem nhiều phim tư liệu, đọc nhiều sách báo, thậm chí đi tìm gặp các nhân chứng lịch sử, những người đã từng được sống và làm việc gần Bác để từ đó phác họa cho mình một chân dung đầy đủ, trọn vẹn nhất về Người.

Về giọng nói, với lợi thế là người Nghệ An nên việc thể hiện âm sắc xứ Nghệ pha chút phong vị hiện đại, sang trọng của Bác không quá khó khăn đối với Hồng Dương. Bên cạnh đó là tình cảm yêu thương, ngưỡng mộ Bác, những làn điệu dân ca Ví, Giặm của quê hương mà sinh thời Bác Hồ yêu quý đã tạo cảm hứng đặc biệt cho anh. Và tình cảm đó đã được NSUT Hồng Dương truyền tải vào những đứa con tinh thần của mình, từ việc hóa trang đến diễn xuất của anh đều diễn tả được phong cách, thần thái của Bác. Đặc biệt giọng nói và cách phát âm của Bác, cách trỏ tay, nhả chữ, thói quen dùng những câu ngắn với tốc độ nói nhanh, rành mạch của Bác. Lúc Người nói chuyện với cán bộ cấp dưới Người hay dùng từ gì, lúc nói chuyện với đồng bào miền Trung quê hương Người hay thể hiện ngôn ngữ ra sao. Tiếp đó là những diễn biến tâm lý của Bác khi không có lời thoại, đó là cơ mặt, ánh mắt, cử chỉ, dáng điệu, cả cách Người hay sải những bước dài, nhanh khi di chuyển, sự gần gũi, ân cần và những câu nói dặn dò của Người được Hồng Dương thể hiện xuất sắc, gây xúc động cho người xem. Để đạt được những thành công đó ngoài bản lĩnh, tài năng của một người diễn viên được đào tạo bài bản thì anh đã lao động nghệ thuật bằng tất cả tình cảm xuất phát từ trái tim.

NSƯT Tạ Hồng Dương nhận giải thưởng của Ban Tuyên giáo Trung ương và chụp ảnh chung với nguyên Chủ tịch nước Trương Tấn Sang sau vở diễn

Với quá trình lao động nghiêm túc, miệt mài, lăn xả với nghệ thuật, năm 2012 anh vinh dự được Nhà nước trao tặng danh hiệu NSUT, tích lũy cho mình nhiều HCV, HCB trong các kỳ Hội diễn Sân khấu chuyên nghiệp, Huy chương Vì sự nghiệp Sân khấu Việt Nam; Huy chương vì sự nghiệp VH,TT&DL; Bằng khen của Bộ VHTT, UBND Nghệ An và Hà Tĩnh về hoạt động Nghệ thuật. Đó là những phần thưởng tinh thần quý giá, xứng đáng với thái độ làm việc nghiêm túc mà anh có thể tự hào rằng cuộc đời cống hiến vì nghệ thuật của mình không một giây phút nào trôi qua vô nghĩa.

Trong những năm gần đây, khi đang ở độ chín muồi về mặt diễn xuất, với mong muốn sáng tạo và làm mới bản thân, NSUT Hồng Dương đã học tập chăm chỉ và đảm nhận thêm một vai trò mới: Đạo diễn sân khấu. Với vai trò này, anh đã dàn dựng hàng chục chương trình nghệ thuật chất lượng tại Nghệ An, Hà Tĩnh và nhiều địa phương khác trong cả nước. Đặc biệt vở “Lời Bác dặn trước lúc đi xa” do anh đạo diễn đã đạt giải A của Ban Tuyên giáo Trung ương và Ban Tuyên giáo Hà Tĩnh năm 2018 - 2020.

Đến nay đã gần 35 năm trong nghề nhưng NSUT Hồng Dương vẫn tràn đầy nhiệt huyết, đầy sự đam mê và sức sáng tạo nghệ thuật không ngừng nghỉ. Mong rằng anh tiếp tục nuôi dưỡng đam mê khám phá thêm nhiều vai diễn mới và cống hiến cho nghệ thuật ở vai trò đạo diễn sân khấu nhiều tác phẩm hay hơn nữa.

(Bài đã đăng VHT Nghệ AN số 10 - Tháng 8/2023)