Vẫn biết từ “luận tội” đến “phế truất” một Tổng thống còn là một khoảng cách khá dài, nhưng với những diễn biến trong tuần qua trên chính trường nước Mỹ, dư luận đã bắt đầu quan tâm đến việc ai sẽ là người có thể thay thế ông Trump nếu ông bị “đứt gánh” giữa đường.

Cựu Đại sứ Mỹ Marie Yovanovitch làm việc cho Bộ Ngoại giao trong 33 năm đã bị triệu hồi về Washington, bà trở thành trung tâm của cuộc điều tra luận tội Trump. Bà nói rằng bà cảm thấy bị đe dọa bởi một nhận xét khó hiểu mà Tổng thống đưa ra về bà trong một cuộc gọi. Cựu đại sứ Hoa kỳ tại Ukraine Marie Yovanovitch nói với Quốc hội rằng bà "rất quan tâm" về bình luận của Tổng thống Trump trong cuộc gọi điện thoại với nhà lãnh đạo Ukraine. Ông Trump nói với người đồng cấp: "Chà, bà ấy (tức bà Yovanovitch) đang trải qua một số điều."

Đại sứ cũng bị đe dọa

Đảng Dân chủ vừa công bố bản ghi chép đầu tiên về những lời khai kín trước Quốc hội, trong đó thành viên của cả hai đảng đều có mặt. Tổng thống Donald Trump bị cáo buộc tìm cách gây áp lực Ukraine điều tra cáo buộc tham nhũng không có căn cứ với đối thủ chính trị của ông, Joe Biden, và con trai của ông, Hunter Biden, người làm việc cho một công ty khí đốt của Ukraine. Trong cuộc gọi hồi mùa Hè (ngày 25/7) với Tổng thống Volodymyr Zelensky - mà một bản tóm tắt đã được Nhà Trắng công bố - Tổng thống Mỹ cũng mô tả bà Yovanovitch là "tin xấu". Cuộc gọi đó đã kích hoạt cuộc điều tra luận tội quốc hội có thể loại ông Trump khỏi Nhà Trắng vì cáo buộc lạm quyền.

Trong lời khai từ ngày 11/10 vừa được bạch hóa, bà Yovanovitch nói rằng đã bị "sốc" bởi những gì Tổng thống nói. "Tôi không biết ý nghĩa của nó", bà Yovanovitch nói. "Tôi đã rất lo lắng. Và vẫn đang lo lắng.'' Nhà ngoại giao kỳ cựu cho biết, khi bà tìm kiếm lời khuyên từ Đại sứ Mỹ tại EU Gordon Sondland, một người tài trợ cho cuộc tranh cử của Trump, ông Sondland đã đề nghị bà tweet đi những lời khen ngợi Tổng thống. "Bạn cần phải làm lớn hoặc về nhà," ông Sondland bị cáo buộc nói với bà như thế. Bà Yovanovitch khai rằng bà không nghĩ mình có thể làm theo lời khuyên. Bà Yovanovitch nói thêm rằng luật sư riêng của ông Trump, Rudy Giuliani, đã bắt đầu nỗ lực làm mất uy tín của bà vào cuối năm 2018 khi ông thực hiện một chính sách đối ngoại mờ ám về Ukraine. Ông Giuliani muốn điều tra ông Biden và con trai ông để tìm thông tin "có thể gây tổn hại cho cuộc tranh cử của Tổng thống", nhà ngoại giao khai. Ông Giuliani cũng nhờ công tố viên trưởng của Ukraine, Yuriy Lutsenko, truyền bá "sự giả dối" về bà để "làm tổn thương" bà "ở Mỹ", theo bà Yovanovitch. Cựu đại sứ Yovanovitch nói rằng, bà đã được Bộ trưởng Tư pháp Ukraine cảnh báo rằng "tôi thực sự cần phải cẩn thận". Bà Yovanovitch rời Ukraine vào tháng 5, vài tháng trước ngày khởi hành dự trù trước đó.

Bà nói với các nhà lập pháp Hoa Kỳ rằng, sếp của bà đã gọi cho bà vào tháng Tư nói rằng bà phải trở về Mỹ ngay lập tức. "Bà sếp ấy nói đó là vì an ninh của tôi, rằng điều này là cho tôi, vì mọi người quan tâm", bà Yovanovitch nói với Quốc hội. Trong lời khai của mình, bà cũng nhớ lại cách ông Giuliani đã tìm cách bảo đảm thị thực du lịch Mỹ cho một cựu công tố viên Ukraine khác, Viktor Shokin, người đã bị Bộ Ngoại giao Mỹ từ chối cấp visa như vậy trên cơ sở "các hoạt động tham nhũng đã biết". Ông Shokin là quan chức mà Joe Biden, cũng như đại diện của các chính phủ phương Tây khác, đã tìm cách làm cho bị sa thải vì cáo buộc tham nhũng. Những người Đảng Cộng hòa lập luận vô căn cứ rằng ông Biden đã kêu gọi sa thải, vì quyết định của ông Shokin về việc điều tra Burisma, một công ty năng lượng của Ukraine mà con trai ông làm việc. Không rõ lý do tại sao Giuliani nhất quyết muốn Shokin được cấp visa vào  Mỹ.

Nhiều người Mỹ muốn luận tội

  Khoảng một nửa số người Mỹ được hỏi ý kiến trong cuộc thăm dò mới đây nhất muốn Quốc hội luận tội Tổng thống Donald Trump và phế truất ông. Theo cuộc khảo sát do NBC News và Tạp chí Phố Wall kết hợp thực hiện, 49% ủng hộ luận tội và phế truất Tổng thống Trump trong khi 46% phản đối. Trong khi đó, cuộc khảo sát cũng do hai hãng thông tấn này thực hiện cách đây một tháng cho kết quả 49% phản đối luận tội và phế truất Tổng thống, 43% đồng tình.Trong số những người Cộng hòa, tỷ lệ ủng hộ luận tội ông Trump thực tế đã giảm từ 11% xuống 6%. Trong khi thêm nhiều người ủng hộ luận tội ông Trump, thì ngược lại, mức độ tín nhiệm dành cho công việc của ông tăng thêm 2% lên 45%. Bill McInturff, một người tổ chức thăm dò, gọi đây là dấu hiệu cho thấy cuộc điều tra nhằm vào các hợp đồng của ông Trump với Ukraina không làm thay đổi đánh giá chung về Tổng thống. Khảo sát ý kiến được thực hiện qua điện thoại với 900 người trưởng thành Mỹ, trong các ngày 27-30/10. Mức độ sai số là 3,27 điểm phần trăm.

Sự thành công của lực lượng đặc nhiệm Mỹ trong chiến dịch tiêu diệt trùm khủng bố IS (Tổ chức Nhà nước Hồi giáo tự xưng) Abu Bakr al-Baghdadi không tác động nhiều đến ý kiến của công chúng. Trong khi 40% số người được hỏi nói sự kiện này làm cho nước Mỹ an toàn hơn, tỷ lệ còn lại không chung quan điểm. Theo thăm dò, cái chết của Baghdadi không thu hút sự chú ý của công chúng bằng các sự kiện thời sự khác trong những năm gần đây. Về thông báo của Tổng thống Trump rút quân khỏi miền Bắc Syria, 41% cho rằng đó là "quyết định sai" còn 35% nhận định nó sẽ khiến Mỹ ít an toàn hơn. Trong cuộc đua vào Nhà Trắng của phe Dân chủ vào tháng 11/2020, thăm dò của NBC/WSJ cho thấy hiện không có nhiều thay đổi. Cựu Phó Tổng thống Joe Biden dẫn trước Thượng nghị sĩ Elizabeth Warren ở khoảng cách 27% - 23%, còn thượng nghị sĩ Bernie Sanders giữ vị trí thứ 3 với 19%. Những con số này cho thấy ủng hộ dành cho Biden và Warren giảm nhẹ trong khi ông Sanders khởi sắc hơn khi trở lại tranh cử sau cơn đau tim mới đây. Theo ngay sau ông Sander là Pete Buttigieg với 6% ủng hộ còn thượng nghị sĩ Amy Klobuchar lần đầu lọt vào top 5 với 5%.

Tổng thống Donadl Trump, Phó Tổng thống mike Pence và Chủ tịch hạ viện Nancy Poloci. Nguồn interrnet

Ứng viên Warren tiếp tục được lòng những người cùng đảng Dân chủ với 45% xác định bà là lựa chọn đầu tiên hoặc thứ 2 của họ. Tỷ lệ thiên về Biden là 41%. Khảo sát cũng cho kết quả hứa hẹn với phe Dân chủ về triển vọng của họ trong cuộc tổng tuyển cử năm 2020. Người Mỹ giờ đây cho biết họ muốn đảng này kiểm soát Quốc hội hơn so với đảng Cộng hòa, với tỷ lệ 49% - 42%. Trong cuộc chạy đua giữa hai ứng viên tiềm tàng đấu với nhau để vào Nhà Trắng, Joe Biden dẫn trước Donald Trump với tỷ lệ 50% - 41%, tương tự khoảng cách hồi tháng 7. Trong khi đó, Tổng thống Trump đang phải đối mặt với tỷ lệ phản đối lớn. Có tới 46% người Mỹ cho biết họ gần như chắc chắn sẽ bỏ phiếu chống lại Tổng thống vào tháng 11 năm tới, so với 34% tuyên bố sẽ bỏ phiếu cho ông.

Ai có thể thay Trump giữa chừng?

Hạ viện Mỹ do phe Dân chủ chiếm đa số vừa nhất trí tiến hành các bước tiếp theo trong cuộc điều tra luận tội Tổng thống Trump. Điều tra luận tội tập trung vào các nghi vấn liệu đương kim Tổng thống Mỹ có gây áp lực để giới chức Ukraina điều tra cha con Joe Biden, ứng viên tiềm năng cạnh tranh với ông Trump trong cuộc đua vào Nhà Trắng năm 2020, nhằm có được lợi thế trước đối thủ hay không. Ông Trump luôn luôn bác bỏ cáo buộc này. Với tỷ lệ ủng hộ 232/196 trong cuộc bỏ phiếu ngày 31/10, Hạ viện Mỹ đồng ý thiết lập một số nguyên tắc luận tội và cho phép truyền hình trực tiếp các buổi điều trần từ giữa tháng 11 tới đây, đồng thời đảm bảo quyền của Tổng thống Trump khi tham gia các giai đoạn tiếp theo của tiến trình luận tội. Đây là lần sát hạch đầu tiên về sự ủng hộ của các thành viên Quốc hội Mỹ đối với nỗ lực điều tra luận tội ông Trump mà Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi đã khởi xướng từ ngày 24/9. Ngay sau quyết định của Hạ viện, Tổng thống Trump lên mạng xã hội Twitter lên án cuộc điều tra luận tội là "cuộc săn phù thủy lớn nhất trong lịch sử nước Mỹ". Trước đó ít giờ, ông tố cuộc điều tra là "lừa đảo" và có thể làm tổn thương thị trường chứng khoán Mỹ. Theo CNN, để biện hộ cho hành động của mình, Tổng thống Trump đã đề nghị các phóng viên nên xem xét các cuộc trò chuyện của Phó Tổng thống Mike Pence với lãnh đạo Ukraina. Và hiện Nhà Trắng cũng đang cân nhắc liệu có nên công bố ghi chú các cuộc trò chuyện của ông Pence với Tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky hay không.

Tất cả những diễn biến trên đặt ra câu hỏi liệu Phó Tổng thống Pence có nguy cơ bị lôi kéo vào vòng xoáy luận tội hay không. Và nếu nỗ lực của phe Dân chủ nhằm phế truất Tổng thống Trump thành công thì liệu ông Pence có lên thay thế. Nhưng lịch sử và quy định hiến pháp Mỹ cho thấy rất nhiều người khác có thể có cơ hội này? Cây viết Paul Callan nhận định trên CNN rằng, tất cả phụ thuộc vào mức độ và bản chất của "hối lộ" hay "những tội nặng nhẹ" mà các nhà điều tra của Quốc hội có thể hoặc không xác minh được. Trong trường hợp này, sự kế nhiệm Tổng thống phụ thuộc vào việc Phó Tổng thống Pence đã biết những gì và biết được khi nào. Cụ thể, liệu ông có ý thức được trong cuộc gặp với Tổng thống Zelensky ở Ba Lan ngày 1/9 rằng sếp của mình trước đó đã yêu cầu một "ân huệ" khi thảo luận về viện trợ quân sự với Kiev và "ân huệ" đó gắn với một cuộc điều tra hình sự nhằm vào cha con Joe Biden? Tương lai chính trị của Mike Pence và Nancy Pelosi có thể đều phụ thuộc vào lời giải đáp cho những câu hỏi kể trên. Nếu chuyến đi hồi tháng 9 của Mike Pence được thiết kế chủ đích thúc đẩy yêu cầu của Tổng thống Trump về ý đồ đó, thì ông có thể gặp phải vấn đề nghiêm trọng. Nó có thể đặt ông vào giữa tâm điểm cuộc điều tra luận tội như một người đồng mưu với Tổng thống. Những gì tiếp theo có thể là một viễn cảnh luận tội kép và Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi sẽ trở thành Tổng thống Mỹ. Sau Mike Pence, bà là người thứ 2 trong danh sách kế nhiệm ông Trump.

Chi tiết của cuộc trò chuyện chưa được công bố nhưng chắc chắn sẽ làm sáng tỏ liệu ông Pence có tích cực tham gia vào nỗ lực gây sức ép với tân Tổng thống Ukraina hay không. CNN dẫn một số nguồn tin nói rằng cuộc hội thoại của Phó Tổng thống Mỹ với lãnh đạo Ukraina không phải về Biden mà về nạn tham nhũng nói chung ở Ukraina. Ông Pence đã mang về cho ông Trump đảm bảo từ ông Zelensky, rằng Kiev sẽ hành động diệt trừ tham nhũng. Dựa trên tiết lộ này, ông Pence sau đó khuyên Tổng thống rằng, Mỹ nên dỡ bỏ trì hoãn viện trợ cho Ukraina. Nếu cả Trump và Pence đều dính đến bê bối và ông Pence phải từ chức hoặc bị phế truất trước, thì ông Trump có thể chỉ định một người phó mới theo sửa đổi hiến pháp thứ 25. Tuy nhiên, người được chọn sẽ cần được đa số ở cả Hạ viện và Thượng viện tán thành. Nhưng một Hạ viện do Đảng Dân chủ kiểm soát liệu có chấp nhận bất kỳ Phó Tổng thống nào do Tổng thống chọn? Khả năng cao câu trả lời là không, đặc biệt là khi quyết định đó tạo cơ hội cho bà Pelosi lên làm Tổng thống trong trường hợp ông Trump bị Thượng viện phế truất sau một phiên xử luận tội./.