Đến nay, sau 12 năm phê duyệt, 9 năm thi công, cùng bao hứa hẹn, dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông vẫn còn ngổn ngang “trăm mối”. Báo Lao động mới đây thì gọi một cách hình ảnh “đó là khúc xương 13km”[1], gặm không được, nuốt không vào và… quẳng không xong.

Cái “chốt” 1%

Theo Báo cáo của Bộ Giao thông Vận tải gửi tới các đại biểu tại Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XIV thì dự án đường sắt trên cao Cát Linh - Hà Đông đã hoàn thành tới 99% khối lượng và chỉ còn 1%.

1% theo Ban QLDA là thế này: Hoàn thiện mỹ quan và lắp đặt nốt thiết bị ở 1 số đơn thể khu Depot; Hoàn chỉnh hồ sơ hoàn công, thủ tục nghiệm thu; Tập kết các phương tiện phục vụ vận hành, duy tu bảo dưỡng, cứu hộ (xe cẩu, xe tải, xe công vụ kèm dụng cụ chuyên dụng...); Lắp đặt hoàn chỉnh một số thiết bị còn thiếu hoặc thay thế các thiết bị có sai sót, hư hỏng do vận chuyển trước đây phải khắc phục (một số máy chủ hệ thống phụ trợ của hạng mục thông tin, bán vé tự động, máy móc dụng cụ cho sửa chữa, duy tu bảo dưỡng đoàn tàu); Thực hiện tiếp các thử nghiệm và các bước đánh giá an toàn phục vụ nghiệm thu các hạng mục thiết bị chuyên ngành; Cùng đó là vận hành thử toàn hệ thống để kiểm chứng hoạt động của thiết bị và đánh giá độ sẵn sàng của hệ thống, nhân sự vận hành.[2]

Đóquả là một núi công việc chưa đâu vào đâu của dự án chứ không thể gọi là 1% - bé như cái móng tay.

Theo một vịlãnh đạo Ban QLDA, “Ban QLDA đường sắt đã yêu cầu tổng thầu khẩn trương, tập trung thực hiện với yêu cầu chất lượng, an toàn là trên hết, không được để xảy ra sai sót; đặc biệt là các thử nghiệm, đánh giá an toàn đoàn tàu, hệ thống điều khiển chạy tàu tự động”.[3] Cứ như thể là đường sắt trên cao Cát Linh - Hà Đông sắp chạy đến nơi rồi, dư luận đừng sốt ruột nữa.

Nhưng có điều lạ là, khi Tổng thầu Trung Quốc đề xuất hoàn thành nghiệm thu, chuyển giao dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông vào ngày 31/12/2019, thì Bộ Giao thông Vận tải (GTVT) lại nói “khó khả thi”.[4] Và đúng là “khó khả thi” thật vì cho đến nay Bộ vẫn chưa biết đến bao giờ tàu chạy dù đã hoàn thành 99% dự án như đã báo cáo hồi giữa năm ngoái.

Vậy thì con số 1% chưa hoàn thành ở đâu ra? Liệu có phải là cách để cả đôi bên cùng với những hứa hẹn nào là chạy thử, nào là chờ bàn giao,… nhằm xoa dịu nỗi bức xúc của dư luận, báo chí và lãnh đạo cấp trên về một dự án nhiều tai tiếng, lỗi hẹn cả chục lần và đội vốn gấp đôi so với dự toán ban đầu?

Nhưng 1% ấy là vốn, là trang thiết bị, là an toàn hệ thống, là năng lực vận hành,… Toàn những thứ có tính chất chìa khóa để mở cửa bước lên con tàu “mơ ước” của người dân Hà Nội.

1% tưởng nhỏ mà hóa ra không nhỏ dù đã được ghi nhận trong những báo cáo rất “thuyết phục” rằng “dự án đã cơ bản hoàn thành”.

Người viết bài này đã từng gọi 1% ấy là “cái chốt”. Vị trí chức năng của cái chốt quan trọng như thế nào trong cấu trúc của một vật thể, dân mình ai mà chả biết. “1% còn lại quả là ghê gớm làm sao. Nó cân bằng cả 99% kia, khiến cho những tuyến đường ray khổng lồ trên cao này nằm phơi mưa phơi nắng, chình ình trong lòng Hà Nội. Một núi tiền "chôn chân" giữa Thủ đô văn hiến chỉ vì 1% quái gở”.[5]

Không chi thêm một xu nào nữa để Tổng thầu… chạy thử

Trong cuộc họp trực tuyến giữa Ban Quản lý dự án đường sắt và tổng thầu Trung Quốc vừa qua, phía Tổng thầu đề nghị được thanh toán gấp 50 triệu USD để chạy thử tàu toàn tuyến phục vụ công tác nghiệm thu.

Thông tin trên khiến dư luận càng thêm bức xúc. Một lần nữa cho thấy, “cái chốt” 1% đang đem đến lợi thế cho Tổng thầu. Không có gì hay hơn để ràng buộc, để mặc cả, bằng 1% tưởng chừng như vô hại ấy.

Về đòi hỏi tréo ngoe của Tổng thầu Trung Quốc, Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải (GTVT) Nguyễn Ngọc Đông cho hay, đó chỉ là ý kiến trao đổi trong cuộc họp, Tổng thầu chưa có văn bản chính thức nên Bộ GTVT không xem xét vấn đề này.[6] Thế có nghĩa là nếu họ có văn bản chính thức thì Bộ sẽ xem xét? Và nếu xem xét thì, liệu Bộ GTVT có dám từ chối dù biết đòi hỏi ấy là phi lý, là trái với quy định nêu trong hợp đồng? Bởi nhìn vào con số đội vốn của dự án cùng 8 lần vỡ tiến độ, và bây giờ chưa biết đến khi nào tàu chạy thì niềm tin của dư luận đã chạm đáy.

Đã có một ví dụ để so sánh. Đấy là đường sắt trên cao ở thủ đô Addis Ababa của Ethiopia được phản ánh trong một bài viết của Đại sứ Việt Nam tại các nước Trung Đông Nguyễn Quang Khai.[7]

Dự án này dài 31,1km, 39 nhà ga, vốn đầu tư chỉ 475 triệu USD và hoàn thành sau 38 tháng; hiện đang vận hành tốt, sinh lợi và tạo công ăn việc làm cho hàng ngàn lao động. Điều đáng ngạc nhiên là dự án này cũng do Trung Quốc làm tổng thầu.

Trong lúc đó, đường sắt Cát Linh - Hà Đông chỉ dài bằng 1/3, nhưng vốn đầu tư lên đến 868 triệu, gần mười năm chưa xong. Tại sao? Ai chịu trách nhiệm về sự khác người này?

Vậy mà, Tổng thầu còn đòi hỏi rất khẩn cấp rằng, chủ đầu tư phải chi tiếp 50 triệu USD để họ… chạy thử. Chưa ai biết sự chây ỳ của họ sẽ kéo dài đến đâu khi 1% quái gở kia ngạo nghễ thách thức dư luận người dân cả nước.

Có người thẳng thắn: Không chi thêm một xu nào nữa. Nếu Tổng thầu Trung Quốc không đồng ý chạy thử và không bàn giao dự án thì chấm dứt hợp đồng.

Vẫn biết, dư luận lo cho vận nước nên quá bức xúc vì một dự án dây dưa, kéo dài, tốn kém, chình ình ngay giữa lòng Hà Nội. Nhưng nếu cứ để cho dự án - khối bê tông, sắt thép khổng lồ - án binh bất động năm này qua năm khác, thì dẫu là đá cũng phải đổ mồ hôi, huống chi dân mình, dù đang nghèo vật chất nhưng không nghèo nỗi lo đất nước.

Nguyễn Duy Xuân

Nguồn tham khảo:

[1]. https://laodong.vn/su-kien-binh-luan/duong-sat-cat-linh-ha-dong-noi-la-khuc-xuong-13km-khong-sai-may-may-809539.ldo

[2, 3]. https://vov.vn/kinh-te/duong-sat-cat-linhha-dong-11-nam-99-dang-doi-1-cong-viec-con-lai-960456.vov

[4]. https://tuoitre.vn/kho-hoan-thanh-nghiem-thu-duong-sat-cat-linh-ha-dong-vao-31-12-20191023173655384.htm

[5]. https://vietnamnet.vn/vn/tuanvietnam/tieudiem/cai-chot-1-o-du-an-cat-linh-ha-dong-553145.html?fbclid=IwAR397mMRi1goUtZXQXr8izKIidwlRLHNEqUA8412fEs2sp6OMd1Lj0Mn0_4

[6]. https://vietnamnet.vn/vn/thoi-su/an-toan-giao-thong/duong-sat-cat-linh-ha-dong-khong-thanh-toan-50-trieu-usd-cho-phia-trung-quoc-645748.html

[7]. https://laodong.vn/xa-hoi/du-an-duong-sat-cat-linh-ha-dong-nhin-tu-thu-do-cua-ethiopia-749279.ldo