Có một trào lưu đã khởi thủy và phổ biến từ hơn một thập niên trước, đến nay nó ngày càng trở nên thịnh hành và rất khó can thiệp. Đó là sự lệch chuẩn đáng báo động về văn hóa sử dụng ngôn ngữ, đặc biệt phổ biến ở một bộ phận lớn giới trẻ…

1. Đây là điều thực sự khiến nhiều nhà giáo dục quan tâm và tỏ rõ sự lo lắng khi mà những nghiên cứu gần đây cũng như việc quan sát hàng ngày cho thấy sự suy giảm, xuống dốc trầm trọng, làm méo mó ngôn ngữ mẹ đẻ vốn vô cùng giàu có, đa dạng và trong sáng. Từ những cuộc tiếp xúc mỗi ngày, từ ngôn ngữ “chat” trên internet, từ tin nhắn trên điện thoại…, một bộ phận không nhỏ giới trẻ hiện nay (học sinh, sinh viên) đang ngày dần củng cố một “thương hiệu” ngôn ngữ cho riêng mình. Họ thoải mái và lạm lụng tiếng lóng, vay mượn từ nước ngoài, thậm chí khiên cưỡng kết hợp xây dựng từ, cụm từ khiến cho ngôn ngữ viết bị xâm hại và biến tướng đáng ngại.

Hãy thử lướt qua một vài trang mạng xã hội đang thịnh hành hiện nay như facebook, zalo, instagram… không khó để bắt gặp nhan nhản những cuộc giao tiếp, trao đổi, những comment đầy rẫy tiếng lóng, ngôn ngữ @: con nghẹ (bạn gái), gato (ghen tỵ), một chai (một triệu), ảo tung chảo (lối sống phi thực tế), thả thính (dụ dỗ), bốc hơi (biến mất), buôn dưa lê (tán chuyện, ngồi lê đôi mách), dở hơi tập bơi, bó tay.com, phê như con tê tê, buồn như con chuồn chuồn, chán như con gián…

Độc đáo hơn là kỹ năng “chuyển ngữ”, lai căng mà chỉ có giới trẻ với trào lưu sử dụng “teencode” của mình mới có thể thụ cảm được: 4U (for you - cho bạn); G9 (good night - chúc ngủ ngon); G92U (good night to you - chúc ngủ ngon tới bạn); 2NT (tonight - tối nay); ngon wa (ngon quá); Hi vk iu, 2NT ck dẫn vk đi chơi nhé (chào vợ yêu, tối nay chồng dẫn vợ đi chơi nhé). Và, đến như thế này thì quả là vượt quá sức tưởng tượng của nhiều người: Mày không Ugly tiger à? (ugly: xấu, tiger: con hổ - mày không xấu hổ à); Chuyện nhỏ, no star where (chuyện nhỏ, không sao đâu). Ngoài ra, thật ái ngại làm sao với việc nói tục, chửi bậy được che đậy dưới lớp ký hiệu này: Đ.M, CMNR… Thực ra, hiện tượng nói tục thì hầu như quốc gia nào cũng có, tuy nhiên ở nước ta có thể nói mức độ phổ biến rất cao, ở mọi lứa tuổi, mọi không gian.

Nói về văn hóa sử dụng ngôn ngữ, tai hại hơn, tôi đã từng được đọc, gần như là hàng ngày kiểu tin nhắn như thế này từ sinh viên: “hum ni nhak e có viek pan, xin phép thầy cho em nghỉ hok 1 bui ak”; “thank thầy, em bik rui ak”… Và không phải ngẫu nhiên khi một hiện tượng đã trở thành thói quen, thi thoảng ngôn ngữ “teencode”… vô tình được sinh viên đưa vào cả bài kiểm tra, bài thi học kỳ. Như vậy, rõ ràng, sự lệch chuẩn này không chỉ được xem xét ở góc độ vui vẻ, trẻ trung, mới mẻ nữa. Trong một chừng mực nào đấy, người lớn và đặc biệt là những người làm giáo dục có lý do để quan ngại.

Thậm chí, ở một số tờ báo mạng, đặc biệt là nhiều tờ báo dành cho tuổi mới lớn, họ không ngần ngại sử dụng nguyên xi phong cách ngôn ngữ thường dùng hàng ngày vào bài viết của mình, mục đích là tạo sự gần gũi, tăng tính sinh động và thu hút sự chú ý của độc giả tuổi teen. Cách làm này của truyền thông vô hình trung cổ suý cho trào lưu phi chuẩn mực của một bộ phận giới trẻ mà đang quên đi sứ mệnh làm văn hóa của mình. Ngay cả giới giải trí, với những sản phẩm âm nhạc không được kiểm duyệt khiến nó được phổ biến rộng rãi đến dở khóc dở cười. Chỉ cần sở hữu văn hóa tối thiểu, nhiều người không khỏi lắc đầu ngao ngán với mốt đặt tên cho ca khúc là “Như lời đồn”; “Như cái lò”; “Xếp hình”; “Thu dẩm”…

2. Thực ra, tất cả mọi hiện tượng đều có nguyên nhân và cơ chế lan tỏa của nó. Ở góc độ này, trước hết cần phải nhắc đến sự bùng nổ và thâm nhập sâu rộng của công nghệ thông tin vào đời sống. Hơn bất cứ nơi nào, đây chính là mảnh đất để những lệch chuẩn ngôn ngữ có cơ hội phát triển và lan truyền hết sức nhanh chóng, sớm trở thành một trào lưu bền vững.

 Một khi đã được củng cố, nó nhanh chóng biến thành “mốt”, trở thành thương hiệu riêng của lớp trẻ như một cách để khẳng định bản sắc riêng có của mình. Cơ chế tâm lý này là hoàn toàn có thể hiểu được.

Trong thời đại mà internet trở thành một kênh tương tác phổ biến, truyền thông với chức năng của mình đã thể hiện sức mạnh, tầm ảnh hưởng đến nhận thức, hành vi, thói quen của bạn đọc, bạn xem. Hơn ai hết, giới trẻ lại là tầng lớp vô cùng nhạy bén với cái mới, nhanh chóng bắt “trend” (xu hướng) nếu không muốn mình lạc lõng và bị coi là “người tối cổ”. Truyền thông bên cạnh chứng tỏ được vai trò của mình trong việc định hướng, lan truyền những giá trị cốt lõi, tốt đẹp; đồng thời cũng gián tiếp cổ suý cho những lệch lạc văn hóa ngôn ngữ qua những title báo, bài viết đậm chất teen, sử dụng tiếng lóng một cách vô tội vạ.

Các tác phẩm văn học nghệ thuật, những đầu sách của một số tác giả trẻ đang được săn đón cũng ít nhiều sử dụng phong cách ngôn ngữ một cách phóng túng nhằm phù hợp với “gu” thưởng lãm hoặc cố tình tạo điểm nhấn để câu khách cũng là một lý do được xét đến. Cách đặt tên sách, tên các ca khúc đã thể hiện đầy đủ ý đồ đó. Sự buông lỏng, thiếu sự kiểm duyệt và quản lý của các cơ quan văn hóa khiến cho những tờ báo mạng “lá cải”, những thông tin quảng cáo, thậm chí là những chương trình giải trí nhảm nhí xâm hại đến giá trị chuẩn mực của ngôn ngữ.

Nhiều ý kiến cảm thông cho rằng, việc sử dụng tiếng lóng, ngôn ngữ @ là sáng tạo riêng của giới trẻ, ở một phương diện nào đó cũng có ý nghĩa nhất định như việc truyền đạt thông tin nhanh, tiết kiệm thời gian (dùng ký hiệu, chữ viết tắt) nên nó không ảnh hưởng nhiều và không có gì đáng nói.

Thiển nghĩ, cái mới, sự sáng tạo ở bất cứ lĩnh vực nào cũng cần được ghi nhận và khuyến khích. Tuy nhiên, những hiện tượng đó phải phù hợp với thước đo chuẩn mực, nhất là ở phương diện văn hóa ngôn ngữ và việc bảo vệ, giữ gìn sự trong sáng, giàu có của thứ tiếng nói, chữ viết của dân tộc mình. Vì vậy, mọi sự lệch chuẩn cần được nhận thức, lý giải đầy đủ, sâu sắc về cơ chế, nguyên nhân để từ đó có những biện pháp giáo dục, định hướng đúng đắn.