Một trăm năm trôi qua, đặc biệt sau sự kiện Liên Xô tan rã, các thế lực thù địch ra sức xuyên tạc ý nghĩa của Cách mạng Tháng Mười[1]. Theo họ, “Cách mạng Tháng Mười là một lỗi lầm bi thảm của lịch sử” (!?); rằng “Cách mạng Tháng Mười say mê bạo lực; là một cuộc thể nghiệm sai lầm, là cuộc cách mạng phi lý, không tưởng, kéo lùi sự phát triển của xã hội loài người” (!?); rằng “Cách mạng Tháng Mười đã bị lịch sử loại bỏ” (!?); Vân vân. Có thật như vậy không? Thực tiễn 100 năm qua, đông đảo nhân dân yêu chuộng hòa bình, công lý và tiến bộ trên toàn thế giới vẫn coi Cách mạng Tháng Mười Nga là sự kiện chưa từng có trong lịch sử thế giới, là sự kiện và bước ngoặt vĩ đại nhất trong thế kỷ XX, có ảnh hưởng vô cùng to lớn đối với vận mệnh toàn thế giới. Một ví dụ từ phát biểu của người cộng sản I-ta-li-a là Tô-gli-a-ti. Lý giải sự chống phá điên cuồng của giai cấp tư sản đối với Cách mạng Tháng Mười, ông nói chỉ vì “Cách mạng Tháng mười đã phá bỏ cái trật tự quái gở mà theo đó, chỉ có những kẻ giàu mới có quyền được thống trị toàn thế giới, và chứng minh rằng giai cấp công nhân và các tầng lớp nhân dân bị áp bức, bóc lột có thể giành được chính quyền, thực hiện sứ mệnh vẻ vang của mình là làm cho cuộc sống trở nên tốt đẹp hơn, công bằng hơn so với cuộc sống trong các xã hội của giai cấp bóc lột”[2].

Ngay tại Liên bang Nga - đất nước của Cách mạng Tháng Mười, các số liệu thống kê cho thấy hơn 50% người Nga vẫn đánh giá tích cực những thành quả của cách mạng xã hội chủ nghĩa như trước đây. Trong ký ức lịch sử của nhân dân Nga vừa có những mất mát đau thương, vừa lưu giữ tất cả những gì tươi sáng và tiến bộ, thành quả mà nhân dân Liên Xô đã giành được trong những năm tháng của chính quyền Xôviết; họ vẫn tự hào về những gì tích cực mà Cách mạng Tháng Mười mang lại cho nước Nga và toàn thể nhân loại. Một sự kiện vĩ đại mà một trăm năm sau vẫn không thể xóa trong ký ức của nhân dân.

Giá trị Xôviết trước hết được nhìn nhận từ nguyên nhân bùng nổ của cách mạng. Thứ nhất, Cách mạng Tháng Mười nổ ra từ sự chín muồi của mâu thuẫn nội bộ nước Nga giữa kẻ áp bức và những người bị áp bức; giữa đế quốc Nga hoàng -“nhà tù của các dân tộc”- với nhân dân lao động. Ách áp bức tàn bạo của địa chủ và tư bản đưa nước Nga đến thảm họa, đẩy trên 100 triệu quần chúng vô sản, nửa vô sản, nông dân Nga vào tình cảnh không có sự lựa chọn nào khác ngoài con đường cách mạng. Phải thay cũ đổi mới, thay cái ác bằng cái thiện. Nước Nga chuyên chế phải được thay thế bằng nước Nga dân chủ và cách mạng, đem lại nhân quyền, hòa bình và quyền tự quyết cho các dân tộc, ruộng đất về tay dân cày, chính quyền về tay công nông. Thứ hai, cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, chủ nghĩa tư bản đã phát triển đến giai đoạn cao nhất và tột cùng của nó là chủ nghĩa đế quốc, xuất hiện mâu thuẫn thế giới, mở ra kỷ nguyên của cách mạng xã hội chủ nghĩa. Cách mạng Tháng Mười Nga có nguyên nhân sâu xa từ trong quy luật phát triển của xã hội và trực tiếp từ một tình thế cách mạng đã chín muồi. Nó có tính tất yếu lịch sử. Cách mạng Tháng Mười nổ ra trong bối cảnh lịch sử đó, lật đổ chính quyền áp bức, bóc lột của bọn tư bản và địa chủ. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười cho thấy giai cấp bóc lột không thể một mình có thể làm mưa làm gió, mà một hệ thống chính trị mới ra đời đối lập với hệ thống chính trị cũ, tạo ra một mâu thuẫn mới giữa hai hệ thống và quá trình giải quyết mâu thuẫn đó chính là tạo điều kiện đưa tiến trình lịch sử thế giới tiến lên phía trước.

Bóng tối đã bị xua tan bằng ánh mặt trời rạng đông, cuộc Cách mạng Tháng Mười đã chiếu rọi ánh sáng mới vào lịch sử loài người, mở đường đưa lịch sử đi theo chiều hướng mới, chứa đựng mục tiêu và động lực mạnh mẽ không gì sánh nổi cho sự phát triển của toàn bộ nhân loại. Nhà nước Xôviết đem đến cho nhân dân những giá trị nhân quyền chưa từng có trong lịch sử, đó là nền dân chủ thật sự, đã tỏ rõ sức sống và lực lượng không gì phá nổi của mình. Cách mạng Tháng Mười là thắng lợi của lực lượng cách mạng của quần chúng lao động, một sự rung chuyển vô cùng mạnh mẽ và nó đã tạo điều kiện tỏ rõ sức sáng tạo của quần chúng lao động.

Hồ Chí Minh chỉ ra rằng các dân tộc trước kia bị áp bức đã trở thành những người làm chủ vận mình của mình, làm chủ xã hội, có cơ hội phát triển hài hòa cả về trí tuệ và thể chất. Đó là giá trị nhân quyền lớn nhất, đích thực của cuộc Cách mạng Tháng Mười. Với Cách mạng Tháng Mười, lần đầu tiên trong lịch sử, quyền tự quyết của các dân tộc đã được thực hiện. Cách mạng Tháng Mười đem lại nhà máy cho công nhân, ruộng đất cho nông dân, làm cho người lao động có một Tổ quốc tự do, hạnh phúc và hùng cường, hướng tới những chân trời tươi sáng, mà trước kia không thể nghĩ tới. Đó là một tấm gương cổ vũ nhân dân lao động toàn thế giới, đặc biệt là đối với các dân tộc phương Đông.

Cách mạng Tháng Mười mở ra thời đại của một chính sách đối ngoại mới, chính sách hòa bình và hữu nghị giữa các dân tộc. Sắc lệnh hòa bình[3] là cơ sở chính sách đối ngoại của Nhà nước Xôviết. Từ đó Liên Xô trước sau như một, luôn luôn chủ trương chung sống hòa bình giữa các quốc gia, không phân biệt chế độ chính trị và xã hội. Chính sách hòa bình kiên quyết của Liên Xô là chỗ dựa cho tất cả dân tộc chống lại những lực lượng chiến tranh. Liên Xô không chỉ tuyên bố chính sách hòa bình mà còn thực sự hành động ủng hộ các dân tộc đấu tranh cho độc lập của họ, chống sự nô dịch và xâm lược của chủ nghĩa đế quốc.

Với Cách mạng Tháng Mười, nhân dân Xôviết luôn luôn được giáo dục chủ nghĩa anh hùng, tinh thần hy sinh, lòng dũng cảm, nghị lực cách mạng phi thường, tình yêu Tổ quốc và lòng trung thành với đất nước Xôviết. Những đứa con của Tháng Mười được tôi luyện và vun bồi những giá trị nhân quyền Xôviết, trở thành trụ cột trong cuộc chiến tranh giữ nước vĩ đại, bảo đảm thắng lợi của nhân dân Xôviết, giúp loài người và nền văn minh nhân loại thoát khỏi thảm họa diệt chủng bởi con quái vật lịch sử là chủ nghĩa phát xít trong chiến tranh thế giới thứ hai. Nhờ có một dân tộc nồng nàn yêu nước, một sức mạnh phi thường về kinh tế, quân sự, nhân quyền, văn hóa, khoa học kỹ thuật, đặc biệt là nước đầu tiên chinh phục vũ trụ, chế tạo và phát triển được vũ khí nguyên tử vì mục đích hòa bình, Liên Xô chẳng những đập tan được bọn phản cách mạng trong nước, mà còn đánh thắng cuộc can thiệp vũ trang của 14 nước đế quốc; chưa đầy 30 năm sau lại đánh thắng hoàn toàn chủ nghĩa phát xít, chẳng những bảo vệ được Nhà nước Xôviết mà còn góp phần to lớn giải phóng các nước khác, cứu cả loài người khỏi ách nô lệ của chủ nghĩa phát xít. Vai trò mở đường của cuộc Cách mạng Tháng Mười dẫn tới sự kiện lớn thứ hai trong thế kỷ XX là hình thành một dòng thác lớn của các dân tộc bị áp bức vùng lên tự giải phóng, làm sụp đổ hệ thống thuộc địa của chủ nghĩa đế quốc.

Không ai có thể ném đá vào lịch sử. Giá trị trường tồn của Cách mạng Tháng Mười được minh chứng bằng hình ảnh của một chế độ Xôviết tốt đẹp mà chưa có một chế độ xã hội nào trước đó thực hiện được. Đó là việc chính quyền Xôviết bảo đảm cuộc sống no ấm, một nền giáo dục chất lượng cao, được bảo đảm y tế, được có nhà ở, công ăn việc làm, chăm lo cho trẻ em

Thật là phi lý khi gắn sự sụp đổ của Liên Xô cuối thế kỷ XX với Cách mạng Tháng Mười và chiến thắng phát xít để tán dương “cách mạng màu”, “cách mạng nhung”. Liên Xô sụp đổ là điều bất ngờ, càng không ai nghĩ tới sự sụp đổ diễn ra dễ dàng như thế. Đó là một sự kiện nghiêm trọng trong thập niên cuối của thế kỷ XX nhưng hoàn toàn có thể vượt qua được, bởi vì sự khủng hoảng và những sai lầm dẫn đến khủng hoảng đều không bắt nguồn từ bản chất của chế độ xã hội chủ nghĩa. Lịch sử vốn có những khúc quanh. Từ sau Cách mạng Tháng Mười, chủ nghĩa xã hội trải qua những bước thăng trầm, thậm chí có những sai lầm, tổn thất hết sức nghiêm trọng. Đứng về mặt lý luận, xem xét một cách biện chứng, khoa học thì phải coi đó là “lùi một bước ngắn để tiến những bước dài hơn”.

Những năm gần đây, các công trình khoa học nghiêm túc trên thế giới, đặc biệt ở Liên bang Nga vẫn tiếp tục nghiên cứu về Cách mang Tháng Mười, để làm sâu sắc thêm giá trị bền vững của sự kiện có ý nghĩa nhất trong thế kỷ XX. Nhà nghiên cứu Stephan Lapkovsky cho rằng “không thể xóa Tháng Mười khỏi ký ức nhân dân, vì cách mạng tuyên cáo tư tưởng chung về giải phóng và công bằng xã hội; làm biến đổi xã hội ở phương Đông cũng như ở phương Tây, thành xã hội hiện đại như hôm nay với những thành tựu xã hội và tiến bộ kỳ vĩ”. E.Cô-bê-lép khẳng định Cách mạng Tháng Mười là “cuộc cách mạng vĩ đại và đa diện. Xã hội Xôviết, không còn nghi  ngờ gì nữa, đã là một xã hội nhân đạo, xã hội của công bằng xã hội”. Thượng tướng, Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Anatoly Khyupenen khẳng định “trong số những nhân tố chủ yếu bảo đảm chiến thắng vĩ đại của nhân dân Liên Xô trong cuộc chiến tranh giữ nước chống phát xít, quan trọng nhất là hệ tư tưởng cách mạng, tiến bộ; chế độ xã hội chủ nghĩa đầy ưu việt được xây dựng trên đất nước Xôviết trong hơn 20 năm sau Cách mạng Tháng Mười, và vai trò lãnh đạo đoàn kết toàn dân của Đảng Cộng sản”. Ông nhấn mạnh rằng “một trong những thành quả vĩ đại nhất của Cách mạng Tháng Mười là tạo dựng một chế độ mới với các chính sách, biện pháp bảo đảm xã hội cho mọi người dân rất hiệu quả”. Giáo sư Zinaida cho rằng những ưu việt, những thành quả của một chế độ mới do Cách mạng Tháng Mười đem lại vẫn đọng mãi trong tâm khảm hàng triệu người Nga”.

Những gì các nhà khoa học những năm gần đây nói về tầm vóc, ý nghĩa và những bài học lịch sử của Cách mạng Tháng Mười Nga đã được Hồ Chí Minh đề cập đến một cách nhất quán, xuyên suốt ngay từ sau khi Lênin từ trần. Đúc kết giá trị Xôviết, Người viết: “Giống như mặt trời chói lọi, Cách mạng Tháng Mười chiếu sáng khắp năm châu, thức tỉnh hàng triệu hàng triệu người bị áp bức, bóc lột trên trái đất. Trong lịch sử loài người chưa từng có cuộc cách mạng nào có ý nghĩa to lớn và sâu xa như thế”[4]. Người nhấn mạnh: “Chủ nghĩa xã hội từ chỗ chỉ là ước mơ cao đẹp của loài người, sau Cách mạng Tháng Mười vĩ đại đã trở thành một hiện thực trong xã hội, có sức mạnh vô cùng to lớn lôi cuốn hàng nghìn triệu người vào hành động cách mạng, vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội”[5].

Đối với Việt Nam, Hồ Chí Minh chỉ ra rằng mặc dù thực dân Pháp tìm mọi cách bưng bít sự thật về Liên Xô, đồng thời lại tung ra những tin tức dối trá về Liên Xô, nhưng những người cách mạng Việt Nam đã kiên trì đi tìm và tìm thấy sự thật. Dần dần họ đã biết rõ ý nghĩa vĩ đại của Cách mạng Tháng Mười. Đối với nhân dân và đặc biệt là đối với những người cách mạng, Cách mạng Tháng Mười vĩ đại là ngọn đèn pha soi sáng cuộc đấu tranh cho tự do và hạnh phúc. Có thể nói rằng nếu không có Cách mạng Tháng Mười vĩ đại thì nhân dân Việt Nam không thể hoàn thành được cuộc Cách mạng Tháng Tám của mình”[6]. Điều đó tỏ rằng Hồ Chí Minh có một tầm nhìn xa, trông rộng về giá trị nhân quyền Xôviết mà nhân kỷ niệm 100 năm Cách mạng Tháng Mười Nga cần phải được khẳng định và tô đậm trong ký ức của mỗi người chúng ta, để hiểu thêm tầm vóc trí tuệ Hồ Chí Minh, nhà tư tưởng, nhà lý luận, anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa kiệt xuất Việt Nam mang tầm vóc nhân loại.