Chuyện gì diễn ra đằng sau những cửa hàng trông có vẻ nhạt nhẽo ở phố cổ Hà Nội? Để tìm hiểu bạn phải đăng ký một tour du lịch tại Hidden Hanoi (Hà Nội tiềm ẩn).

Phố cổ Hà Nội, Việt Nam là điểm đến của mọi khách du lịch. Những con phố hẹp như một nơi ẩn náu cho ta trốn khỏi cảnh giao thông tấp nập trên những con đường chính của thành phố, nhưng những cửa hàng đồ mỹ nghệ nằm dọc theo hai bên đường mới là nơi thu hút khách chủ yếu.

Ở đó bạn có thể tìm thấy những thợ kim hoàn già nhất thành phố, những dấu tích của những nghề thủ công dường như sắp biến mất. Ngày nay, ít ai cần đến những người làm hàng sắt truyền thống, việc buôn bán đường cũng diễn ra ở những nơi khác. Thay vào đó là những cửa hàng nhỏ bán những chiếc bát bằng giấy và tre đẹp đẽ, những tấm áp phích từ thời chiến tranh Việt Nam và đồ khảm trai trang nhã.

Có cả những cửa hàng sẽ chép lại cho bạn, với kỹ thuật cừ khôi, bất kỳ một tác phẩm nghệ thuật nào – từ Picassos, Warhols đến hàng tá phiên bản của bức Mona Lisa (kể cả phiên bản lồng gương mặt của diễn viên Jennifer Aniston) chìa ra mời gọi bạn từ những mảnh sân chung hay những cửa hàng hình ống đặc trưng của khu phố cổ. Cứ đưa cho những họa sĩ này một bức ảnh hay một bức tranh và họ sẽ chép lại cho bạn chỉ với vài đô la.

Khu phố cổ là trái tim của Hà Nội, ồn ào, tấp nập và cuốn hút không ngừng. Những ngôi nhà đẹp như tranh vẽ ẩn chứa những báu vật của nghề thủ công mỹ nghệ và những quán cà phê nhỏ sành điệu – trạm nghỉ cho những đôi chân mệt mỏi vì đi dạo mát ngắm cảnh quá nhiều. Đây là khu vực cổ nhất nhưng lại không ngừng phát triển của Việt Nam, với những khu dân cư đến nay ước tính đã hai nghìn năm tuổi.

Nói thế có vẻ hơi lạc quan, nhưng điều không có gì bàn cãi là phố cổ Hà Nội đã kỷ niệm 1000 năm tuổi năm 2010. Khi vua Lý Thái Tổ dời đô đến đây, ông viết trong Chiếu dời đô rằng “ Vùng này mặt đất rộng mà bằng phẳng, thế đất cao mà sáng sủa, dân cư không khổ thấp trũng tối tăm, muôn vật hết sức tươi tốt phồn thịnh. Xem khắp nước Việt đó là nơi thắng địa, thực là chỗ tụ hội quan yếu của bốn phương, đúng là nơi thượng đô kinh sư mãi muôn đời.”

Tôi ngờ rằng ông ấy sẽ không mô tả nơi này ngày nay như một mảnh đất “tươi tốt”. Nhưng với những lĩnh vực buôn bán thành công nhất của thời đó, thương mại đã khiến thành phố này thinh vượng và khiến cư dân ở đây trở nên giàu có. Nhưng để tận mắt chứng kiến sự giàu có này, bạn phải thâm nhập vào phía sau hậu trường.

Rất khó có thể cường điệu hóa sự thay đổi bạn được chứng kiến khi ghé thăm phía sau những cửa hàng mặt tiền trên những con phố chính đông đúc và bắt đầu khám phá những con hẻm đằng sau đó. Mặt tiền những cửa hàng này hẹp bởi chủ cửa hàng phải đóng thuế dựa trên chiều rộng của mặt tiền. Giải pháp về tài chính khôn ngoan là xây những ngôi nhà hình ống, mặt tiền hẹp nhưng kéo dài sâu vào trong.

Dọc theo những ngôi nhà là những con hẻm dẫn đến những căn phòng ở tít trong cùng cách xa mặt đường nhất. Lối vào thường nhỏ đến nỗi vai bạn luôn cọ vào tường hai bên. Có những con hẻm nghèo, gần như đã bị bỏ rơi; có những con hẻm lại ẩn chứa những sự giàu có bất ngờ. Hầu hết những con hẻm này sẽ dẫn bạn đi qua những căn nhà ở chật hẹp tù túng, thường chỉ có một phòng và đi dưới dàn dây phơi quần áo chăng xen kẽ trên chiếc sân chung con con.

Nhiều gia đình ở phố cổ sống quầy quần quanh những cái sân chung con con này và trong những căn phòng nhỏ xíu trong khi giá nhà đất ở đây cực kỳ đắt đỏ. Người ta nói với tôi rằng giá cả ở đây đắt ngang với ở Tokyo hay New York. Đây thực sự là những mảnh bất động sản vô cùng giá trị.

Vậy tại sao người ta lại chịu cảnh sống đông đúc chật chội và nghèo túng như vậy?

Câu trả lời chính là sự cạnh tranh thừa kế. Qua nhiều thế hệ, những tài sản này được để lại cho thế hệ sau, mỗi lần như thế, nó lại được chia ra cho càng nhiều người. Phần của mỗi người ngày càng nhỏ đi. Những không ai muốn bỏ phần thừa kế của mình và rời đi cả. Vì vậy dân số ngày càng đông và ngày càng ít chỗ để đi lại.

Cơ hội khám phá ra thế giới đằng sau những cửa hàng mặt tiền  là hiếm hoi nếu bạn chỉ mong nó đến, nhưng ở đó có những mô hình kinh doanh nhỏ với niềm say mê di sản và văn hóa sẽ dẫn bạn đến với những nơi mà tự bạn không bao giờ có thể tìm thấy.

Chuyến tham quan của chúng tôi tổ chức bởi Hidden Hanoi  bắt đầu thuận lợi bên ngoài một cửa hàng trông rất đỗi bình thường bán đồ lưu niệm cho khách du lịch. Bên cạnh cửa hàng này là một căn hẻm chật chội mà chỉ sau vài bước chân, chúng tôi đã thâm nhập vào một thế giới hoàn toàn khác.

Sau khi đi  hết chiều dài không-hề-nhỏ của tòa nhà, chúng tôi đi qua một cổng uốn vòng cung và một cánh cửa bằng gỗ rất đẹp vào trong một khoảnh sân chung được sơn màu vàng sáng. Phía cuối khoảng sân chung là một cầu thang rất cao. Chúng tôi leo lên cầu thang và thấy mình đang ở một quán cà phê nhỏ lịch sự trên tầng mái nhìn ra quang cảnh tuyệt đẹp của phố cổ. Nhìn từ ngoài phố sẽ chẳng có dấu hiệu gì về sự tồn tại của kho báu nhỏ này.

Đây đúng là khám phá tươi mới đối với chúng tôi. Khi chúng tôi xuống cầu thang ra về, chúng tôi dừng lại giữa chừng để ngắm bàn thờ của gia đình nơi xếp đầy những bức tượng điêu khắc khó hiểu và những báu vật được truyền lại qua không biết bao nhiêu năm. Dù tài sản thừa kế được chia nhỏ, rõ ràng đây là một gia đình giàu có.

Cả tiếng đồng hồ tiếp theo, những hoạt động tương tự tiếp diễn. Chúng tôi rời những con phố chính để vào những căn hẻm nhỏ và thấy mình đi trong những mê cung của ngõ ngách dẫn chúng tôi đến những nơi không ai ngờ tới.

Chúng tôi được thấy những bàn thờ được bày biện lộng lẫy khang trang hơn và bắt gặp một bà cụ sống trong căn phòng đồ đạc thưa thớt, nước trầu không hằn lên như một vệt sẹo đỏ trên gương mặt cụ bà. Những con hẻm nhỏ này quả thật muôn màu muôn vẻ.

Chuyến thăm quan của chúng tôi kết thúc với một chuyến xe xích lô truyền thống dạo quanh những con phố chính của khu phố cổ nhưng tôi chỉ còn thèm muốn những quang cảnh và cảnh đời mời gọi từ phía sau những cửa hàng mặt tiền nhạt nhẽo.

Ngày hôm sau chúng tôi thử lần tìm lại những chỗ cũ nhưng hầu hết những gì chúng tôi khám phá hôm trước giờ đang lẫn trốn chúng tôi. Hà Nội tiềm ẩn rõ ràng đã lựa chọn tồn tại theo đúng với tên gọi của mình.

Người dịch: Nguyễn Thu Hà

Hiệu đính:Nguyễn QuangThạch

Nguồn: BS (Theo The Star/ Ngày 2-4-2011)