Các thành viên CLB Bảo tồn và Phát huy các nhạc cụ dân tộc huyện Tương Dương

Trước nguy cơ những nhạc cụ truyền thống dần đi vào quên lãng trên chính mảnh đất quê hương mình, nghệ nhân - thầy giáo Lương Văn Huỳnh đã vận động những người Thái giỏi nhạc cụ truyền thống xây dựng Câu lạc bộ (CLB) Bảo tồn và Phát huy các nhạc cụ dân tộc nhằm bảo tồn một trong những tinh hoa trong bản sắc văn hóa người Việt. Hành trình thành lập và xây dựng CLB không ít gian nan, đến nay CLB đã đi vào sinh hoạt quy củ và có nhiều đóng góp cho đời sống văn hóa, văn nghệ của bà con nhiều nơi trên địa bàn huyện Tương Dương.

Nghệ nhân Lương Văn Huỳnh, sinh năm 1979, là giáo viên của Trường Tiểu học Thạch Giám 2. Tuy không được học hành qua trường lớp về âm nhạc, nhưng với niềm đam mê những âm sắc của các nhạc cụ cổ truyền, anh đã làm sống dậy những âm thanh của tiếng khèn, tiếng sáo, tiếng cồng chiêng... trong mỗi bản làng.

 Nghệ nhân Lương Văn Huỳnh chia sẻ: khi những nhạc cụ hiện đại xâm lấn vào các hoạt động cộng đồng thì những nhạc cụ truyền thống gần như bị lãng quên, người nghe ít dần, người chơi nhạc cụ truyền thống càng thưa thớt. Các nhạc cụ truyền thống mai một dần và có nguy cơ thất truyền. Các buổi sinh hoạt văn nghệ cộng đồng đã ít người đến xem vì gần như không có được tiếng nói chung với bà con.  Trước vấn đề đó thầy giáo Lương Văn Huỳnh đã đau đáu suy nghĩ, ngày đêm tìm cách khôi phục lại những giá trị âm nhạc cổ truyền của đồng bào mình. Vậy là anh đã một mình lặng lẽ tìm đến các bản làng xa xôi để động viên số ít những người biết chơi các nhạc cụ như sáo, khèn, trống, cồng, chiêng, khèn bè, sáo Mông, pí, đàn tùng tinh, xập xèng… Lúc đầu chỉ được dăm ba người tham gia vì chưa thực sự tin vào công hiệu quả của công việc khó khăn, nặng nề ấy. Nhờ quyết tâm của nghệ nhân Lương Văn Huỳnh, đặc biệt là tình cảm chân thành, anh cho mọi người thấy mục tiêu, ý nghĩa không vụ lợi mà đồng ý tham gia. Số người tham gia ngày càng đông dần lên: 7; 8 người, mươi người rồi hơn nữa... Phải mất khoảng 1 năm trời vận động, khi hội tụ được các điều kiện cơ bản, Lương Văn Huỳnh mới thành lập được CLB Bảo tồn và Phát huy các nhạc cụ dân tộc và được Trung tâm Văn hóa, Thể thao và Truyền thông huyện Tương Dương công nhận vào ngày 01/012021. Đến nay, CLB đã có trên 20 thành viên.

Các thành viên CLB ở cách xa nhau hàng chục km, có người ở cách Thạch Giám đến 40 km nên việc sinh hoạt chung rất khó khăn. Các anh em trong CLB chủ yếu là nông dân, đời sống kinh tế nhiều người còn khó khăn, chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp nhỏ lẻ, thu nhập từ cây rau, củ khoai, củ sắn, chăn nuôi con gà con lợn... Có thể kể đến tấm gương của nghệ nhân Vi Văn Quỳnh, 68 tuổi, sống ở bản Chắn, thị trấn Thạch Giám. Ông Quỳnh là một thành viên rất tích cực của CLB, vừa tham gia đều đặn vào các buổi sinh hoạt chung cũng như một số đêm biểu diễn của CLB, vừa lo lao động sản xuất kiếm kế sinh nhai, vừa phải chăm sóc người vợ bị bệnh hiểm nghèo 13 đã năm nay. Khó khăn là thế, riêng có, chung có, nhưng không một ai kêu ca, phàn nàn. Các anh luôn xem công việc “vác tù và hàng tổng” là một niềm đam mê, mỗi khi được gặp nhau, được đắm chìm trong tiếng sáo, tiếng kèn là quên đi những mệt nhọc lo toan trong cuộc sống.

Trong CLB có nhiều người đã cao tuổi, hầu hết các anh đều trên 50, 60 tuổi, người cao tuổi nhất là nghệ nhân Lay Đại Cương ở bản Pủng, xã Lưu Kiền. Ông Cương năm nay đã bước sang tuổi 70 nhưng niềm đam mê âm nhạc và khát khao gìn giữ những âm thanh của nhạc cụ núi rừng đã giúp ông vượt qua khó khăn để cùng các em, các cháu sinh hoạt. Mỗi buổi sinh hoạt, các thành viên phải vượt qua những quãng đường xa xôi, những con dốc cheo leo bằng những chiếc xe máy cà tàng. Có thể kể đến nghệ nhân Lương Văn Pắn, 58 tuổi, ở bản Khe Ngậu, xã Xá Lượng phải đi quãng đường 10 km; nghệ nhân cao tuổi Lay Đại Cương, làm việc ở bản Vẽ, xã Yên Na, phải đi quãng đường chừng 25 km; hay nghệ nhân Xên Văn Long, ở bản Pủng, xã Lưu Kiền, cũng phải đi quãng đường gần 30 km... Mỗi khi có thông báo của Chủ nhiệm CLB là các anh thu xếp công việc gia đình để đi tập, đi biểu diễn.

Một tiết mục biểu diễn của thành viên CLB

Những ngày đầu thành lập, bao khó khăn thách thức bủa vây các thành viên CLB. Kinh phí đi lại, xăng xe, các đạo cụ các anh đều phải tự túc. Đường sá xa xôi, trang phục, nhạc cụ còn thiếu thốn trăm bề... Nghệ nhân Lương Văn Huỳnh cho biết, đối với CLB, nhạc cụ là quan trọng nhất. Anh em có thể ăn mặc bình thường, có thể uống nước chè xanh tập luyện và làm việc nhưng thiếu nhạc cụ thì hết sức khó khăn mà nhạc cụ tự chế thì không đảm bảo độ chuẩn xác về âm sắc, mua thì đắt, nhiều người không có tiền để mua. Nhiều nhạc cụ có giá rất cao, chẳng hạn khèn bè có giá 1,5 triệu đồng; xập xèng 800 ngàn đồng, trống trên 2 triệu, một bộ cồng chiêng thì có giá hàng chục triệu...

Đầu tiên, mọi người thống nhất bản nhạc cần tập, mỗi người tự tập ở nhà theo các nhạc cụ sở trường của mình, sau đó anh em gặp nhau để tập hòa tấu, kết nối, phối hợp trong một một tiết mục chung. Các thành viên sinh hoạt chung mỗi tháng ít nhất một buổi, thường thì 2 đến 3 buổi, không kể ngày hay đêm, phụ thuộc vào tính cấp bách của công việc và tình hình công việc gia đình của anh em. Những buổi tập ít khi có ai vắng mặt vì mọi người đều chung niềm đam mê với nhạc cụ dân tộc và cũng là một dịp để anh em gặp gỡ, giao lưu. Vui nhất là chuẩn bị cho các sự kiện văn nghệ của bản, của xã hay của huyện.

Đặc biệt, từ hè năm 2023, CLB đã phối hợp với Ban Thường vụ Đoàn thị trấn Thạch Giám mở lớp dạy nhạc cụ miễn phí cho 40 em học sinh. Các nghệ nhân CLB đã truyền dạy những kiến thức từ cơ bản đến nâng cao trong kỹ năng sử dụng nhạc cụ dân tộc như: sáo ngang, khèn bè, sáo Mông, pí, đàn tùng tinh, xập xèng… Từ chỗ chưa biết gì về nhạc cụ, các em đã sử dụng khá thành thạo một số nhạc cụ truyền thống. Quan trọng hơn, các bác, các chú đã thổi vào các em niềm đam mê và tình yêu với những nhạc cụ dân tộc.

Hội viên CLB dạy khèn bè cho học sinh

Hướng tới hoạt động bền vững, lâu dài, góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của người Thái nói chung, bảo tồn và phát huy các giá trị của nhạc cụ dân tộc Thái nói riêng, CLB đã kiến nghị với UBND huyện, Phòng Văn hóa Thông tin, Phòng Giáo dục huyện cho phép đưa hoạt động dạy học, biểu diễn nhạc cụ truyền thống vào các hoạt động ngoại khóa trong trường học. Nơi phù hợp nhất để triển khai là Trường Dân tộc nội trú huyện vì đây là cơ sở tập trung những em học sinh thuộc các dân tộc khác nhau trên địa bàn huyện Tương Dương.

Nguồn động viên đối với nghệ nhân Lương Văn Huỳnh và các thành viên CLB là CLB đã được bà con khắp nơi trong huyện ghi nhận và được các cấp chính quyền ủng hộ. Sau khi thành lập, CLB được huyện cấp kinh phí 30 triệu đồng để mua sắm nhạc cụ, trang phục, loa đài và một số vật dụng cần thiết khác. Ngoài ra, CLB còn được cấp kinh phí mỗi năm 5 triệu đồng để duy trì hoạt động. CLB đã được nhiều địa phương trong huyện và lãnh đạo huyện mời biểu diễn nhân các ngày lễ hội, những sự kiện lớn. Tuy nhiên, mỗi buổi biểu diễn như vậy anh em thường phải tự túc kinh phí với mục tiêu vui là chính. Có khi CLB được các tổ chức mời diễn hỗ trợ một vài triệu đồng cũng chỉ đủ đổ xăng xe. Anh em thường động viên nhau rằng mình đã góp một phần nhỏ vào đời sống văn hóa huyện nhà, đưa những giá trị văn hóa đặc sắc của đồng bào mình đến với bạn bè trong và ngoài tỉnh.

Từ những nỗ lực không ngừng, nghệ nhân Lương Văn Pắn - Phó Chủ nhiệm CLB, đã được Chủ tịch nước phong danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú. Đây vừa là nguồn động viên to lớn đối với nghệ nhân Lương Văn Pắn vừa là nguồn động viên chung với các thành viên CLB.

Niềm đam mê âm nhạc, tâm huyết giữ gìn những nét đẹp văn hóa của dân tộc mình của các hội viên CLB Bảo tồn và Phát huy các nhạc cụ dân tộc huyện Tương Dương thật đáng khâm phục. Âm vang tiếng trống, tiếng cồng chiêng, đàn, sáo vẫn ngân vang đâu đây khắp núi rừng, khắp các bản làng Tương Dương chính là nhờ công lao của những người nghệ sĩ chân quê này./.

(Bài đã đăng VHTT Nghệ An, Số 11 - Tháng 11/2023)