Được xếp hạng Khu di tích Quốc gia đặc biệt, hàng năm, khu di tích Kim Liên Nghệ An đón hàng triệu lượt khách, trong đó có rất nhiều đoàn khách quốc tế. Theo số liệu của Ban quản lý, 6 tháng đầu năm 2016, có 322 đoàn quốc tế đến từ 28 quốc tịch khác nhau đã tới thăm. Thực tế này đặt ra một yêu cầu bức thiết là nâng cao trình độ ngoại ngữ cho các thuyết minh viên tại Khu di tích.

Chị Bùi Bích Đảm – Trưởng phòng tuyên truyền Khu di tích Kim Liên cho biết: hiện nay, tại Khu di tích Kim Liên có 18 thuyết minh viên; trong đó có một người là cử nhân sư phạm tiếng Pháp, còn lại đều không học trường chuyên ngữ. Trình độ ngoại ngữ của các thuyết minh viên này là tiếng Anh trình độ A, B. Từ khi thành lập đến nay đã có 7 đợt thi tuyển được tổ chức nhưng chưa có ai có khả năng sử dụng một ngoại ngữ ở mức độ thành thạo tất cả các kỹ năng: nghe, nói, đọc, viết. Vừa qua Khu di tích cũng nhận được một người tiếng Trung nhưng nay đã chuyển công tác. Các thuyết minh viên tại đây chia sẻ hiện nay kiến thức ngoại ngữ cơ bản gần như quên hết do không mấy khi sử dụng. Họ chỉ tập trung kiến thức văn hóa, lịch sử, học thuộc các bài thuyết minh của tất cả những điểm đến trong Khu di tích. Thực tế đội ngũ này đều đã ra trường từ lâu, phần lớn không thuộc ngành chuyên ngữ và trong một thời gian dài không sử dụng ngoại ngữ nên rất khó có thể đảm đương nhiệm vụ thuyết minh cho du khách nước ngoài.

Trước thực trạng đó câu hỏi được đặt ra là: Ai sẽ thuyết minh cho du khách nước ngoài khi tới đây? Câu trả lời nhận được là: phiên dịch của các đoàn. Các thuyết minh viên ở đây cho hay hầu hết các đoàn tới Khu di tích đều có phiên dịch của họ đi kèm, nếu là đoàn có tính chất Ngoại giao thì có cán bộ sở Ngoại vụ; những đoàn du lịch theo tour có hướng dẫn viên du lịch, rất ít đoàn khách tự phát. Hơn nữa, tại mỗi điểm tham quan đều đã có biển dẫn tích song ngữ Việt – Anh nên du khách đi lẻ có thể tự tìm hiểu. Vì thế, các thuyết minh viên cứ yên tâm nói tiếng Việt, phần dịch lại đã có người khác lo! Trong khi đó, các biển dẫn tích tiếng Anh ở đây có không ít lỗi. Thứ nhất là thiếu đồng nhất trong sử dụng từ ngữ. Ví dụ: cùng là Nhà tưởng niệm chủ tịch Hồ Chí Minh nhưng một biển ghi “Memorial house of President Ho Chi Minh”, 1 biển khác cách đó tầm mấy chục mét lại ghi “Commemorative house of Ho Chi Min President”; cùng là Lò rèn Cố Điền, biển chỉ dẫn ghi “Co Dien Smithery” còn biển dẫn tích trước lò rèn lại ghi “Co Dien Forge” hoặc “Forge of Mr. Dien”. Thứ hai là nhiều lỗi về ngữ pháp, từ ngữ mà chúng tôi sẽ chỉ ra cụ thể trong một bài viết khác.

Chị Phan Thị Qúy, thuyết minh viên tiếng Pháp duy nhất tại đây chia sẻ bản thân chị cũng nhận thấy rất cần thiết bổ sung 2-3 người thành thạo ngoại ngữ bởi nhiều khi được hỏi họ cũng lúng túng, chỉ có thể nói một cách nôm na những từ đơn giản. Chị chia sẻ, sau khi thuyết minh cho đoàn khách Nhật Bản, du khách nhờ phiên dịch nói lại với chị rằng: “Tôi không hiểu những gì cô nói nhưng tôi nghe cô nói như một giai điệu và rất thích” hay “Tôi thích được nghe cô hướng dẫn. Dù tôi không hiểu nhưng tôi cảm nhận được sự chân thành trong ánh mắt của cô”. Những lúc như thế, chị rất muốn có thể sử dụng thành thạo ngoại ngữ để trực tiếp trò chuyện với họ. Các thuyết minh viên cũng mong có những khóa học ngoại ngữ, dạy các chuyên đề về văn hóa vì nhiều từ chuyên môn họ không nắm bắt được. Bất cập này trước tiên do chính quy chế tuyển dụng. Chưa bao giờ các đợt thi tuyển thuyết minh viên cho Khu di tích đòi hỏi tiêu chuẩn thành thạo ngoại ngữ cả.

Thuyết minh viên là người chuyển tải cho du khách những giá trị văn hóa, lịch sử của điểm đến. Nếu không thông thạo các ngoại ngữ cơ bản, họ không thể trực tiếp thực hiện nhiệm vụ đó khi hướng dẫn các đoàn tham quan quốc tế mà phải phụ thuộc vào phiên dịch hay hướng dẫn viên của đoàn. Việc này sẽ nảy sinh nhiều vấn đề bất cập như: không kiểm soát được nội dung thông tin các hướng dẫn viên truyền đạt cho du khách, không xác định được người dịch có dịch đúng hay không; nhiều thắc mắc của du khách không được giải đáp do hướng dẫn viên không có kiến thức về vấn đề được hỏi,... Do đó, nhiều khi sẽ dẫn đến hiện tượng truyền đạt sai nội dung, ảnh hưởng đến các giá trị văn hóa, lịch sử của Khu di tích. Trong những trường hợp đảm bảo nguyên tắc Ngoại giao, chỉ sử dụng tiếng Việt để thuyết minh đi nữa thì cũng cần thông thạo ngoại ngữ để có thể nghe và đảm bảo nội dung mình truyền đạt không bị dịch sai, xuyên tạc và kịp thời đính chính khi cần thiết. Vấn đề này được các quốc gia khác rất chú trọng, trong đó có thể kể đến Thái Lan. Ở quốc gia này, nhiều điểm đến quan trọng, liên quan đến lịch sử hoàng gia như Cung điện mùa hè, các hướng dẫn viên không được phép giới thiệu cho du khách mà phải do chính thuyết minh viên của hoàng gia trực tiếp dẫn dắt. Các nhân viên, đặc biệt là thuyết minh viên ở đây đều có thể sử dụng thành thạo tiếng Anh,tiếng Trung,tiếng Việt.

Trong khi đó một địa chỉ đặc biệt quan trọng như Khu di tích Kim Liên, mỗi năm có khách đến từ hàng chục quốc tịch khác nhau, lại không có một hướng dẫn viên nào thành thạo dù chỉ một ngoại ngữ.  Thiết nghĩ, để khắc phục hạn chế hiện nay, rất cần mở các khóa đào tạo ngoại ngữ, dạy các chuyên đề ngoại ngữ về văn hóa, lịch sử cho đội ngũ thuyết minh viên hiện tại. Đồng thời, các cán bộ, nhân viên làm việc cũng cần tự học để nâng cao trình độ ngoại ngữ của bản thân. Với những đợt tuyển dụng sau này, nhất thiết phải  đưa tiêu chí thành thạo ít nhất một ngoại ngữ vào điều kiện bắt buộc. Chỉ khi chúng ta làm được điều này thì Khu di tích Kim Liên mới có thể hoạt động một cách chuyên nghiệp, xứng tầm là một Khu di tích Quốc gia đặc biệt.