Vừa qua, tạp chí Time, một trong những tạp chí nổi tiếng của thế giới, đã xếp công trình chứng minh “Bổ đề cơ bản chương trình Langlands” của giáo sư Ngô Bảo Châu là một trong mười phát minh khoa học tiêu biểu nhất của năm 2009.

 "Bài toán" 30 năm chưa có lời giải

Chương trình Langlands là một chương trình toán học đồ sộ nhằm thống nhất hình học và số học. Hòn đá tảng trong chương trình này là Bổ đề cơ bản.

Đúng như tên gọi của nó, Bổ đề cơ bản là cơ sở cho việc xây dựng một lý thuyết toán học theo chương trình Langlands. Nhiều nhà toán học đã tiến hành những nghiên cứu dựa trên việc công nhận trước Bổ đề cơ bản. Với việc chứng minh Bổ đề cơ bản, có thể nói GS Ngô Bảo Châu đã đưa chương trình Langlands sang một trang mới.

Bổ đề cơ bản đã tồn tại hơn 30 năm mà không có ai chứng minh được. Nó khó đến nỗi mà khi Châu và thầy của mình là GS Laumon hợp lại mới giải quyết được một trường hợp đặc biệt. Ngay sau đó, Châu và GS Laumon đã được nhận giải thưởng Clay (Clay Research Award, do viện Toán học Clay lập năm 1999), một giải thưởng cho những nghiên cứu, đóng góp xuất sắc cho ngành toán học.

Hai năm sau đó, GS Châu đã tập trung tâm trí để chứng minh Bổ đề cơ bản một cách tổng quát. Thực tế là GS Châu đã hoàn thành công trình của mình năm 2008. Nhưng để kiểm chứng công trình đồ sộ của ông, các nhà toán học đã mất gần một năm để có thể hoàn toàn khẳng định chứng minh của GS Châu là đúng.

Đầu tháng 8.2010, Đại hội toán học thế giới sẽ được tổ chức. Khi đó các nhà toán học hàng đầu thế giới sẽ bỏ phiếu tặng giải Fields - một giải thưởng toán học tương đương với giải Nobel. Giải Fields được trao bốn năm một lần và chỉ cho các nhà toán học dưới 40 tuổi. GS Châu là một ứng cử viên hàng đầu cho giải Fields và đã được mời làm báo cáo toàn thể tại đại hội này.

Có tâm với quê hương

Ngô Bảo Châu không phải là người xa lạ với các nhà toán học Việt Nam. Nhiều nhà toán học trong nước đã từng là thầy của Châu khi ông học chuyên toán. Ngay sau khi anh Châu bảo vệ luận án tiến sĩ ở bên Pháp, viện Toán học đã mời anh Châu làm báo cáo tại Trường hè toán học đầu tiên do viện tổ chức để nâng cao kiến thức cho sinh viên.

Sau khi nhận giải thưởng Clay, GS Châu được viện nghiên cứu cao cấp Princeton (Anh) mời sang làm giáo sư. Đây là nơi tập trung các nhà vật lý và các nhà toán học hàng đầu của thế giới, trong đó có nhiều người được giải Nobel hay giải Fields. Tại đây, các nhà khoa học được tạo điều kiện tốt nhất để nghiên cứu, và do đó GS Châu có thời gian về thăm Việt Nam nhiều hơn. Với uy tín của mình, ông đã bỏ nhiều công sức vận động bộ Giáo dục và đào tạo, bộ Khoa học và công nghệ cấp kinh phí tổ chức các khóa học để chuẩn bị kiến thức cho các sinh viên toán có năng khiếu đi làm tiến sĩ ở các trung tâm toán học hàng đầu thế giới. Rất tiếc, kế hoạch này không thực hiện được như mong muốn.

Khác với một số nhà khoa học Việt Nam ở nước ngoài, GS Ngô Bảo Châu luôn chủ động và tích cực tìm cách giúp đỡ khoa học trong nước. Để tạo điều kiện cho ông có thể đóng góp tốt hơn cho các hoạt động nghiên cứu và đào tạo trong nước, viện Toán học đã đề nghị công nhận chức danh giáo sư đặc cách cho ông (năm 2005). Song song đó, viện Toán học cũng ký hợp đồng làm việc dài hạn với GS Ngô Bảo Châu và trên thực tế giáo sư đều tham gia tích cực vào công tác giảng dạy ở viện mỗi khi về nước. Năm 2008, chỉ trong hai tháng hè về nước, ông đã giảng ba chuyên đề cho sinh viên các cấp. Nói chuyện với GS Châu, người đối diện sẽ thấy được phía sáu một dáng người nhỏ nhắn với đôi mắt rất sáng, GS Ngô Bảo Châu là một người tư duy rất sắc sảo nhưng cũng rất khiêm tốn và đầy tâm huyết đối với đất nước.

Chúng ta cùng cầu chúc cho GS Ngô Bảo Châu vào thời điểm Ủy ban điều hành Đại hội toán học thế giới họp xét trao giải thưởng Fields (đầu tháng 8.2010).