Nhưng có nhiều lí do, trong đó có sự thôi thúc của yêu cầu chiến trường cấp bách nên nhiều thanh niên trong đó có tôi an tâm gác bút nghiên nơi miền mơ ước. Nay tuổi đời đã chạm mốc 70, gân cốt đau mỏi lại có dịp được đi đó đây, trong lòng thấy sướng vui, bất ngờ, hồi hộp. Lần đầu được cưỡi trên Bô- ing chở 500 hành khách bay với tốc độ 1000km/giờ, trên độ cao 11km từ sân bay Nội Bài đến sân bay Đgôn thủ đô Pa- ri nước Pháp, bay tiếp về thủ đô Viên rồi đi Ô tô về thủ đô Bratitlava cộng hoà Slovakia. Từ đây tôi được tận mắt chứng kiến và suy ngẫm rất nhiều điều về đất và người của nước bạn. Phải tập làm quen với múi giờ, nhiệt độ, đặc biệt là cảnh lạ một ngày bốn gờ sáng mặt trời đã mọc, tám giờ đêm vẫn còn ánh nắng mặt trời. ấn tượng sâu đậm nhất trong tôi suốt nửa tháng hành trình là trên các đường phố của các nước bạn không hề có bóng xe máy. Nếu không đi ô tô riêng, người đi đường ra khỏi nhà là bước lên xe buýt, tàu điên hoặc tàu điện ngầm. Trên xe buýt chỉ có người lái, hành khách tự giác bỏ tiền vào thùng treo trong xe, giá cả đã ghi rõ theo chặng. Trong xe, hàng ghế trên cùng bao giờ cũng để trống nhường phần cho xe nôi các cháu nhỏ và người trông trẻ. Trong xe trật tự, nếu khách đông, người trẻ nhường chỗ cho người cao tuổi. Tôi nhận thấy người dân đi tàu xe rất ham đọc báo, có trao đổi tay đôi thì nói nhỏ. Các ngả tư đường hay tại sân bay, bến tàu, trong tàu xe thường có cả sạp báo hoặc tập báo công cộng, ai thích đọc cứ lấy, đọc xong để vào chỗ cũ. Tôi thấy có một số tờ báo tiếng Việt bên nhà đưa sang hay in tại chỗ không biết nhưng ngày tháng khá cập nhật. Đường phố sạch tinh thoáng đãng. Hai bên đường cây xanh nhiều và đẹp. Người đi đường, ba lô sau lưng, đi hàng một, trật tự, vội vã. Chim bồ câu trời quây quần bên chân người đi đường. Nhà chờ ở sân bay cao rộng, trong nhà có cây cảnh vẫn có chim bay nhảy trên cành. Hai bên đường, ngay cả những lối rẽ vào khu kí túc xá sinh viên, cây anh đào, cây mận trái chín mọng treo lơ lửng không có ai hái. Sông Đa Nuýp nước trong xanh đầy ắp, dưới sông, hàng trăm con vịt trời nhởn nhơ bơi lội ngày này sang ngày khác. Tôi chú ý một cô gái đi đường dắt con chó trắng. Bỗng con chó ị ra đường. Cô gái cột chó, lấy hai tờ giấy trong túi xách hót phân và ngồi kì cọ mặt đường sạch bóng rồi đi đến thùng rác quy định bỏ giấy bẩn mới quay lại dắt chó đi, mặc dầu không có ai nhắc nhở gì. Sự chấp hành luật lệ, ý thức tự giác của người dân đã đến mức trở thành kĩ năng sống bình thường. Một anh bạn người Nghệ đã 5 năm nghiên cứu sinh ở đây đi cùng, hướng dẫn tôi tham quan thường nhắc khi muốn ho cũng không được khạc nhổ ra đường theo thói quen như bên ta mà phải sử dụng bao giấy mang theo người. Trong kí túc xá sinh viên, điện nước dùng thoải mái nhưng có rơ ngắt le tự động. Khu hành chính, công sở, trường đại hoc đóng trên đồi, nơi ấy không có đường xe buýt đi qua. Đến chợ Sa-Pa, chợ của cộng đồng người Việt ở thủ đô Pơ- ra- ha cộng hoà Séc, mới thấy sức mạnh của người Việt trong đó khá đông người Nghệ trong kinh doanh. Nghe nói chợ lúc đầu là của một người Việt lập ra, nay có hàng nghìn người trong tổng số 70.000 người Việt ở nước này cùng buôn bán. Chợ chia thành nhiều siêu thi buôn bán đa ngành. Từ bảng hiệu lớn đến các bảng hiệu nhỏ trên cùng đề chữ Việt rất to, chữ nước sở tại và các nước khác đề nhỏ hơn phía dưới. Từ xa đến, thậm chí từ nước Slovakia đi hàng trăm cây số lên để đến cửa hàng ăn người Việt trong chợ Sa- Pa để thưởng thức phở Hà Nội, bún ngan nướng do người Vinh chế tạo. Không chỉ người Việt mà người Tây cũng khen. ở Slovakia có cửa hàng ăn Su- si nghe nói trước đây của người Nhật lập ra, vào ăn khách mua vé ngoài cửa, vào tự chọn món, ăn thoải mái hàng giờ nhưng phải giải tán trước 21 giờ để đóng cửa. Khách vào ăn chỉ được mua một cốc bia, không có rượu, cấm khách đem rượu ngoài vào. Tất cả cứ tự nhiên thành nề nếp.