III. THỬ TÌM CÂU TRẢ LỜI CHO VỤ BẠC HY LAI

Về những nguyên nhân trực tiếp khiến ông Bạc Hy Lai mất chức

Ngày 20/3 tờ New York Times và hãng tin AP đã đăng thông báo sơ bộ được lưu hành trong các quan chức chính phủ được kiểm chứng tính xác thực bằng nguồn tin độc lập lấy lại từ một website Trung Quốc. Ủy ban Trung ương đảng Cộng sản Trung Quốc đã phổ biến kết luận cho các quan chức đảng và chính phủ hôm 16/3, một ngày sau khi có thông báo về việc cách chức ông Bạc.

 Nội dung của nó đã được xác nhận bởi một nhà nghiên cứu tại một tổ chức cấp bộ và một quan chức Trùng Khánh. Thông báo đã cung cấp một cái nhìn hiếm hoi về nỗ lực của chính quyền Trung Quốc nhằm kiểm soát cơn địa chấn chính trị lớn nhất nước này trong nhiều năm qua.

Theo thông báo, một số quan chức Trung Quốc lo ngại việc cách chức ông Bạc có thể làm đảo lộn kế hoạch chuyển giao quyền lực cho thế hệ lãnh đạo mới vào cuối năm nay. Thông báo cũng hé lộ khả năng ông Bạc có thể đối mặt với cuộc điều tra hình sự, trường hợp hiếm hoi đối với một quan chức cấp cao như ông.

Thông báo cũng lần đầu tiên xác nhận việc cựu giám đốc công an Trùng Khánh Vương Lập Quân, người khai mào cho cơn địa chấn, đã xin tị nạn chính trị khi đến lãnh sự quán Mỹ ở Thành Đô nhằm tránh cơn thịnh nộ của ông Bạc.

Nội dung bản báo cáo bốn điểm đã giải thích tại sao ông Vương phải tháo chạy đến lãnh sự quán và cách đảng Cộng sản Trung Quốc hạn chế tổn thất. Báo cáo tuyên bố ông Vương rời Trùng Khánh vì lo ngại cho sự an toàn tính mạng sau khi nói với ông Bạc rằng gia đình ông đang bị điều tra hình sự.

Kết luận sơ bộ từ cuộc điều tra cho biết ông Vương báo cáo với ông Bạc vào ngày 28.1 về “những vụ án quan trọng liên quan đến gia đình ông Bạc”. Ông Vương nói rằng một số nhà điều tra về các vụ án đã cảm thấy áp lực và xin từ chức.

Theo báo cáo, “Đồng chí Bạc Hy Lai rất không bằng lòng với chuyện này”. Trong vài ngày, ông đã sắp đặt để cách chức giám đốc công an của ông Vương và điều chuyển sang vị trí phó chủ tịch phụ trách giáo dục và khoa học mà không cần xin bộ Công an phê chuẩn.

Báo cáo không đề cập đến lý do tại sao ông Vương, một thuộc cấp tin cẩn của ông Bạc, tìm cách theo đuổi cuộc điều tra tham nhũng chống lại cấp trên của mình. Các cuộc điều tra tham nhũng chống lại một quan chức cao cấp cỡ như ông Bạc vốn thường được thực hiện theo chỉ thị của những lãnh đạo cao cấp nhất ở Bắc Kinh, chứ không phải một quan chức cấp tỉnh và thành phố.

Báo cáo viết:“Vương Lập Quân cảm thấy sự an toàn cá nhân của ông bị đe dọa và quyết định bỏ chạy”.

Văn bản cho biết ông Vương đã gửi đơn xin tị nạn chính trị đến các quan chức lãnh sự Mỹ sau khi thảo luận “những vấn đề liên quan đến việc hợp tác và trao đổi” song không nói rõ thêm chi tiết.

Có những tin đồn và chưa được kiểm chứng nói rằng ông Vương đã đưa bằng chứng về cuộc điều tra tham nhũng cho các quan chức Mỹ và đã gửi thêm nhiều bằng chứng ra nước ngoài để công bố trong trường hợp có ai đó muốn hãm hại ông.

Theo đài BBC, Trung Quốc đã rất mau lẹ giải thích việc ông Bạc Hy Lai bị thất sủng đơn giản là một vụ vi phạm pháp luật. Ông Bạc Hy Lai bị cách chức khỏi Bộ Chính trị Đảng Cộng sản vì liên can một vụ án nghi ngờ là giết người đối với doanh nhân người Anh, Neil Heywood.

Một loạt bài xã luận chính thức trên các phương tiện truyền thông nước này nói cuộc điều tra về ông Bạc là một bằng chứng cho thấy Đảng Cộng sản kiên quyết “bảo vệ nền pháp quyền”. Những bài này bác bỏ ý tưởng rằng việc ông Bạc thất sủng có bất cứ liên hệ gì với các bất đồng chính trị ở cấp trung ương.

Tuy nhiên, một số chuyên gia tin rằng cách giải thích như thế này là quá đơn giản vào thời điểm mà Đảng

chuẩn bị thay đổi lãnh đạo một lần trong một thập niên vào cuối năm nay. Theo Giáo sư Steve Tsang, Giám đốc Viện Chính sách Trung Quốc tại Đại học Nottingham của Anh, “Đây là một vụ chính trị hơn là một vụ phạm pháp”.

Một bài xã luận trên Nhân dân Nhật báo ra ngay sau khi có thông báo ông Bạc bị mất ghế Bộ Chính trị đã đưa ra cách giải thích của Đảng về các sự kiện. Bài báo nói vụ việc chứng tỏ sự tôn trọng sự thật và hệ thống pháp luật. “Không có công dân nào được đặc quyền trước pháp luật”.

Tờ Thời báo Hoàn cầu nói vụ này đánh dấu một giai đoạn mới trong trong quá trình dân chủ hóa ở Trung Quốc. “Trung Quốc đã kết thúc kỷ nguyên che giấu các bệnh tật vì sợ phải chữa bệnh”, một bài xã luận trên tờ báo mà Đảng kiểm soát này viết. Tuy nhiên, ý kiến cho rằng vụ án Bạc Hy Lai có thể diễn ra mà không được sự chấp thuận chính trị là hiểu sai vai trò của hệ thống tư pháp ở Trung Quốc. Đây là lần đầu tiên, một công cụ được Đảng sử dụng để theo đuổi các chính sách của mình, cho thấy nó được thừa nhận công khai bởi các quan chức cấp cao.

Một báo cáo về hệ thống pháp luật của Trung Quốc được đưa ra tại phiên họp Quốc hội hàng năm mới đây ở Bắc Kinh đã nêu ví dụ về quan điểm này. Báo cáo nói nhiệm vụ quan trọng nhất của những người làm công tác pháp luật là “đoàn kết xung quanh việc thực hiện các chính sách của Đảng và nhà nước và thực hiện các công tác pháp luật theo hướng các chủ trương lớn”.

Tuy nhiên không thể nói gì nhiều về việc truy tố một vụ việc dựa trên các bằng chứng.

Theo ông Willy Lam, thuộc Đại học Trung Quốc của Hong Kong,: “Bất cứ ai đang nắm quyền đều phải bảo đảm rằng bộ máy tư pháp phải được đặt dưới sự kiểm soát của phe thống trị. Khi đó sẽ dễ dàng dùng luật để tấn công các đối thủ của họ”.

Điều này đã từng xảy ra. Cựu thị trưởng Bắc Kinh Trần Hy Đồng và cựu Bí thư thành ủy Thượng Hải Trần Lương Vũ đều đã bị khép vào tội tham nhũng. Nhưng trong cả hai trường hợp đó, đấu đá chính trị được cho là đã góp phần như lý do đằng sau các vụ trượt dốc của họ.

Có lẽ điều quan trọng nhất, thông điệp của Trung Quốc rằng vụ Bạc Hy Lai đơn thuần chỉ là một vụ phạm pháp đã bỏ qua một trong những điểm quan trọng, ông vẫn chưa bị kết án vì bất cứ tội phạm nào. Tới nay các cơ quan có thẩm quyền chỉ nói rằng ông đã dính vào các “vi phạm kỷ luật nghiêm trọng” liên quan nghi án giết ông Heywood.

Trong những trường hợp này rất khó có thể cho rằng việc sụp đổ của ông Bạc Hy Lai chỉ xuất phát từ một vụ phạm pháp. Đảng cũng đã tích cực bác bỏ ý kiến cho rằng vụ việc có liên hệ với bất đồng ở cấp cao nhất của

Đảng Cộng sản. “Không có gì liên quan tới cái gọi là sự đấu đá chính trị cả” một bài báo của hãng thông tấn nhà nước Tân Hoa xã nói.

Giải thích này bị các nhà phân tích bác bỏ. Nếu các bên thực sự thống nhất, tại sao lại tiếp tục nhấn mạnh điểm này? Giáo sư Hướng Tùng Nha thuộc                                        Đại học Nhân dân ở Bắc Kinh nói để tạo ấn tượng đoàn kết các nhà lãnh đạo hàng đầu của Trung Quốc không thích chỉ trích nhau công khai. Nhưng ông cũng nói thêm: “Họ có các cuộc đấu tranh và tranh chấp, và có các quan điểm rất khác nhau. Họ không có sự đồng thuận”.

Giới quan sát đã chứng kiến các vụ tranh chấp khi Đảng chuẩn bị cho Đại hội lần thứ 18 vào cuối năm nay, khi tại đó sẽ lựa chọn thế hệ lãnh đạo tiếp theo của Đảng. Ông Bạc Hy Lai là một chính trị gia lôi cuốn và nổi tiếng mà nhiều người đã kỳ vọng sẽ thăng chức tại Đại hội này. Ông có vẻ là nạn nhân một cuộc đấu đá nội bộ giữa các phe phái trên con đường tới Đại hội. Ông đã làm gì, ông liên quan ra sao cái chết của Neil Heywood và tại sao ông bị sa thải vẫn là những câu hỏi chưa có lời đáp.

Theo giáo sư Tsang, với sự độc quyền của Đảng đối với sự thật, toàn bộ câu chuyện có thể phải chờ thêm thời gian nữa mới xuất hiện, nếu còn có dịp đó. Tuy nhiên, Willy Lam hiểu rõ vụ này nói lên điều gì về chính trị Trung Quốc. Ông nói: “Điều này gợi lại kiểu cách đâm sau lưng ngày xưa dưới thời Mao Trạch Đông”.

**********

Trong bài viết đăng trên trang mạng CNA (hãng Thông tấn Trung ương Đài Loan), phóng viên Thái Tố Dung ở Đài Bắc đã dẫn lời Viện trưởng Viện Nghiên cứu Đông Á thuộc Đại học Chính trị Quốc gia Đài Loan Khấu Kiến Văn cho biết Bạc Hy Lai đã thúc đẩy phong trào “hát nhạc đỏ, tấn công tội phạm” (xướng hồng, đả hắc) ở Trùng Khánh. “Xướng hồng” bị coi là hành động “ủng hộ Mao Trạch Đông”, “đả hắc” có cái gì đó giống với phong trào “tam phản, ngũ phản”, đánh đổ thế lực tham nhũng phủ bại ở địa phương, nên ở một mức độ nào đó, Bạc Hy Lai bị bơm thổi thành người phát ngôn của phái tả.

Theo Khấu Kiến Văn, phát biểu trong chuyến tuần du phương Nam năm 1992, Đặng Tiểu Bình nói rằng phải ra sức thúc đẩy cải cách mở cửa, Đại lục đã không còn đấu tranh đường lối tả hữu nữa. Bởi vì năm 1980, Trung Quốc từng xác định cố lãnh đạo Mao Trạch Đông có “bảy phần công, ba phần tội”, tuy không phủ định công lao kiến quốc của Mao Trạch Đông, nhưng lại phủ định Đại Cách mạng Văn hóa. Trong cuộc gặp gỡ báo chí ngày 14/3, Thủ tướng Trung Quốc Ôn Gia Bảo đã tái khẳng định tầm quan trọng của cải cách chính trị, đặc biệt là cải cách chế độ lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, cho rằng Trung Quốc cần phải dần dần xây dựng chính trị dân chủ xã hội chủ nghĩa. Ôn Gia Bảo thậm chí còn nói nếu cải cách chính trị không thành công, bi kịch lịch sử - Cách mạng Văn hóa – có khả năng tái diễn.

Mấy năm lại đây, xã hội Trung Quốc xuất hiện phái tả, hình thành cuộc đấu tranh tả-hữu. Từ những gì mà Ôn Gia Bảo phát biểu có thể thấy giới lãnh đạo Trung Quốc muốn đè bẹp đường lối tả khuynh và việc cắt chức Bí thư Thị ủy Trùng Khánh của Bạc Hy Lai chính là nhằm tấn công phái tả. Mùa thu năm nay, Trung Quốc tiến hành Đại hội 18 thực hiện chuyển giao quyền lực, trong đó Thường vụ Bộ Chính trị được coi là hạt nhân lãnh đạo tối cao. Bạc Hy Lai vốn rất tích cực cho việc vào Thường vụ Bộ Chính trị khóa 18. Một khi Bạc Hy Lai, nhân vật được coi là người phát ngôn của phái tả mới vào Thường vụ Bộ Chính trị, điều đó có nghĩa trong hạt nhân lãnh đạo tối cao của Trung Quốc tồn tại tiếng nói của phái tả. Do đó, cần phải “diệt trừ tận gốc”, để đảm bảo sự thống nhất trong đường lối của ban lãnh đạo khóa tới, không để xảy ra tình trạng “đường lối phải đưa ra xem qua xét lại”. Ngoài ra, từ lời phát biểu của Ôn Gia Bảo, theo Khấu Kiến Văn, Trung Quốc dường như có ý thúc đẩy cải cách thể chế chính trị, tuy không phải là dân chủ hóa, nhưng có thể là muốn cải cách một phần dân chủ trong Đảng Cộng sản.

Tấn công xã hội đen nhưng lại dính chàm

Trong một bài viết từ Bắc Kinh, phóng viên Khâu Quốc Cường của CNA dẫn lời của nhà bình luận chính trị nổi tiếng Trung Quốc Lý Đại Đồng cho rằng từ sự kiện Bạc Hy Lai và Vương Lập Quân bị mất chức có thể thấy rất có khả năng Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc đã tiến hành điều tra những sự việc “không thể đặt lên bàn” trong hoạt động tấn công tội phạm (đả hắc) của Trùng Khánh. Theo cựu chủ bút tạp chí Điểm Băng ông Lý Đại Đồng, trong các chiến dịch “đả hắc” triển khai sau khi Bạc Hy Lai nắm quyền tối cao ở đây ước tính có hơn 50.000 người đã bị bắt, nhưng số đưa ra xét xử tới nay chỉ khoảng 17.000 người.

Ngoài ra, trong số 17.000 người được đưa ra xét xử cũng có khả năng tồn tại nhiều trường hợp oan sai. Việc này rõ ràng là đã đi ngược lại tinh thần pháp trị và ảnh hưởng của nó trên các phương diện là rất lớn, không thể không khiến Trung ương cảm thấy lo lắng. Lý Đại Đồng cho rằng Bạc Hy Lai và Vương Lập Quân bị mất chức cùng một ngày cho thấy trong quá trình điều tra sự kiện Vương Lập Quân, Trung ương đã phát hiện rất nhiều sự việc “không thể đặt lên bàn”, nếu tiếp tục phát triển, sẽ gây ảnh hưởng xấu đối với hình ảnh của chính quyền, do đó đã quyết định bãi miễn chức vụ của hai người.

Dã tâm lớn khiến giới lãnh đạo cấp cao không yên tâm

Tờ Tinh Châu Nhật báo dẫn lời nhà nghiên cứu chính trị Lưu Vân Ưng thuộc Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, “tới nay, công chúng vẫn không biết rốt cuộc đã xảy ra chuyện gì, trong quá trình điều tra (sự kiện Vương Lập Quân) đã phát hiện vấn đề gì? Bạc Hy Lai cần phải xem xét lại chuyện gì? Phải chăng đó là việc sử dụng người không xét kỹ (như Bạc Hy Lai trả lời báo chí về Vương Lập Quân)? Nếu đó là lý do duy nhất để buộc thôi chức thì không thể dẫn tới hậu quả như vậy được. Ôn Gia Bảo đã ám chỉ điều gì? Người dân vẫn rất khó hiểu.”

Nhiều nhà phân tích cho rằng Bạc Hy Lai đã không che đậy dã tâm lớn của mình. Trước khi sự kiện Vương Lập Quân xảy ra, tình hình đã bất lợi cho sự nghiệp chính trị của Bạc Hy Lai. Sau khi sự kiện Vương Lập Quân xảy ra, Bạc Hy Lai đã bị đối thủ chính trị nắm thóp. Theo Giáo sư Trình Chí Vũ thuộc Đại học Thanh Hoa (Trung Quốc), Bạc Hy Lai đã quá thể hiện, khiến giới lãnh đạo rất không thoải mái, họ cảm thấy phong trào mà Bạc Hy Lai phát động nhằm tranh thủ vào Thường vụ Bộ Chính trị khóa 18 đầy tính tiến công và đã vượt qua quỹ đạo thông thường. Bên cạnh đó, Bạc Hy Lai quá công khai, quá tự tin và đầy sức hấp dẫn. Nhưng đây không phải là tác phong của đại đa số lãnh đạo Trung Quốc, cho nên họ càng cảm thấy không thoải mái đối với các động thái của Bạc Hy Lai. Giáo sư Cao Kính Văn thuộc Đại học Baptist Hồng Công cũng cho rằng sự kiện Vương Lập Quân tuy là đòn giáng đối với Bạc Hy Lai, nhưng nguyên nhân thực sự khiến nhân vật này “ngã ngựa” lại nằm ở hành động tấn công tham nhũng đầy tranh cãi do ông triển khai. Theo Cao Kính Văn, những ngọn sóng mà nó gây ra đã đụng chạm tới hạt nhân của Đảng cộng sảnTrung Quốc.

Báo Le Monde cho rằng Bạc Hy Lai chựng lại do trượt đà trong chiến dịch chống mafia tại Trùng Khánh.

Le Monde cho biết nhiều phương pháp tàn nhẫn đã được sử dụng trong chiến dịch chống mafia tại Trùng Khánh năm 2009 và 2010, do ông Vương Lệ Quân chỉ huy, dưới sự chỉ đạo của ông Bạc Hy Lai. Ban đầu, chiến dịch hoành tráng này nhằm vào một vấn đề có thực: Sự hình thành thế lực kinh doanh từ các trùm tư bản, đang làm tha hóa một bộ phận lớn công an và dựa vào hành vi đe dọa để chống lại các đối thủ của mình.

Đòn tấn công của chính quyền không những đã vi phạm mọi thủ tục pháp lý, mà tạo ra một số đông nạn nhân bên lề chiến dịch.

Le Monde thuật lại lời một số nhân chứng, từng là luật sư bào chữa cho một số người bị chính quyền Trùng Khánh xem là những “tội phạm”. Theo các luật sư này, “các nghi phạm ban đầu bị giam giữ tại những nơi bí mật. Họ không được quyền tiếp xúc với luật sư trước khi bắt đầu phiên xử”. Vì vậy, các luật sư không được hỏi, cũng không được xem các bằng chứng luận tội. Nhiều người trong số họ đã bị kết án tử hình vào tháng 2/2010 vì những tội rất nặng như giết người hay buôn thuốc phiện. Theo các luật sư, phần lớn những lời cáo buộc là không có thực, những người này buộc phải nhận tội do bị tra tấn. Một số luật sư, sau khi thúc giục các khách hàng của họ nên tố cáo việc bị tra tấn, đến lượt họ cũng bị chính quyền Trùng Khánh cho bắt giam và bị kết án tù về tội xúi giục tạo bằng cớ giả.

Theo giải thích của một vị giáo sư tại Đại học Luật và Chính trị Hoa Đông ở Thượng Hải, với cách vận hành theo “nhóm làm việc theo chuyên môn”, một chiến dịch bao hàm một mặt trận chung gồm nhiều ban ngành khác nhau của bộ máy tư pháp đã làm cho tòa án mất đi tính độc lập hoàn toàn. Chính điều này đã khiến cho ông Bạc Hy Lai trượt đà trong chiến dịch chống băng đảng. Một trong những mục đích chính của chiến dịch này là trưng dụng các doanh nghiệp tư nhân nhằm củng cố cho các doanh nghiệp quốc doanh và tổ chức tốt “chương trình xã hội” khiến Trùng Khánh cảm thấy tự hào trở thành một mô hình kiểu mẫu.

************

Dưới đầu đề “Bộ chính trị Trung Quốc không còn chịu đựng nổi họ Bạc”, báo Liberation của Pháp ngày 17/3 cho rằng việc cách chức một nhân vật có nhiều khả năng vào thường vụ bộ chính trị Đảng CS Trung Quốc không phải là chuyện đơn giản. Đặc biệt, trong một đất nước mà ổn định và đoàn kết trong đảng là nguyên tắc tối cao, thì sự thanh trừng này quả là một cơn địa chấn.

Nguyên nhân vụ việc có thể do sách lược đi lên của ông Bạc Hy Lai phạm phải nhiều sai lầm. Trước tiên, ông này đã sử dụng một đường lối quản lý kết hợp sự ca ngợi thời đại Mao Trạch Đông, chính sách xã hội, chủ nghĩa dân túy và sự trấn áp tội phạm.

Trên cương vị Bí thư Thành ủy Trùng Khánh, ông Bạc Hy Lai đã cho triển khai phong trào hát những bài cách mạng ca ngợi thời đại cách mạng văn hóa do Mao Trạch Đông khởi xướng (1966-1976), trong khi đó ông lại quên rằng giai đoạn này có nhiều quan chức, ngay cả một số ủy viên bộ chính trị đã bị loại trừ.

Việc làm này của ông Bạc đương nhiên gây mất lòng nhiều quan chức thuộc dòng chính kiến khác, và sự mất lòng đó có thể được thấy qua lời phát biểu của Thủ tướng sắp mãn nhiệm Ôn Gia Bảo: “Toàn thể nhân dân Trung Quốc đã hiểu được rằng…cần phải rút ra những bài học từ trong lịch sử”.

Một sai lầm khác nghiêm trọng hơn là việc ông Bạc Hy Lai đã chủ xướng chiến dịch thanh trừng mafia tại Trùng Khánh. Trong chiến dịch này có đến 9.000 người bị điều tra, trong đó có rất nhiều cán bộ cao cấp, quan chức công an và tòa án, 13 người đã bị tuyên án tử hình. Các cuộc điều tra này bị cho là đã lạm dụng việc tra tấn ép cung.

Chiến dịch của ông Bạc dù làm vui lòng dân chúng, nhưng tai hại cho ông là nó gây mất lòng giới lãnh đạo chóp bu của đảng, bởi chiến dịch đã vén lên một bức màn khá nhạy cảm: hiện tượng quan chức cấp cao cấu kết với mafia, tức gây mất lòng tin của đảng. Hơn nữa, chiến dịch cũng đặt nghi ngờ là bản thân hai Bí thư tiền nhiệm của ông Bạc cũng liên can. Trong khi đó cả hai người này đều là người dưới trướng của ông Hồ Cẩm Đào: một người là ông Uông Dương, hiện là Bí thư tỉnh ủy Quảng Đông ; người kia là ông Hạ Quốc Cường, hiện là Bí thư Ủy ban Kiểm tra Trung ương kiêm Trưởng ban Tổ chức Trung ương Đảng CS Trung Quốc.

Theo Libération, chính trị Trung Quốc càng ngày càng mập mờ, bởi thế trong một sự việc động trời như vậy thật khó lòng mà hiểu hết chân tơ kẽ tóc. Thế nhưng, tờ báo cho hay, theo một vài thông tin rò rỉ, kịch bản thanh trừng Bạc Hy Lai đã được dàn dựng có bài bản: ông Hạ Quốc Cường đã cho điều tra tham nhũng đối với ông Vương Lập Quân, cánh tay phải của họ Bạc.

“Chiêu thức này” rất hiểm, vì theo một nhà báo tại Trùng Khánh, ở Trung Quốc, chính quyền tham nhũng ở mọi cấp đều có tham nhũng ít nhiều, bởi vậy hễ điều tra thì tất có tham nhũng, do đó tham những chính là cái cớ để các nhà chính trị nước này thanh trừng lẫn nhau. Mục tiêu điều tra ông Vương là để làm mất uy tín họ Bạc và buộc họ Bạc phải tình nguyện về hưu non.

Trong bối cảnh đó, họ Vương mất phương hướng, đã bỏ chạy đến trú ẩn tại lãnh sự quán Mỹ ở Thành Đô và đã ở đó suốt 24 tiếng đồng hồ.

Họ Vương đã tiết lộ gì với Mỹ để đến mức mà chủ tịch Hồ Cẩm Đào cho rằng ông này “phản bội” đất nước. Sự việc đến hiện tại vẫn còn mờ mịt. Thế nhưng, có một chuyện có vẻ rõ ràng, đó là ông Bạc Hy Lai đã phạm sai lầm khi toan đi lên bằng một sách lược gây hại đến những “đồng liêu” có quyền lực hơn mình, vì vậy ông Bạc đã phải lãnh hậu quả là: lối vào ban thường vụ bộ chính trị Đảng CS Trung Quốc của ông đã khép lại.

Báo “Sankei” của Nhật Bản ngày 12/4 cho rằng ở vị trí là  kẻ bại trận trong cuộc chiến giành quyền lực trong nội bộ Đảng Cộng sản Trung Quốc, Bạc Hy Lại đối mặt với khả năng sẽ bị đưa ra xét xử như một bị cáo trong các vụ án hình sự. Đây là một truyền thống mà giới chính trị Trung Quốc hay sử dụng nhằm triệt tiêu mọi con đường trở lại quyền lực của các chính trị gia “thất thế” giống như câu thành ngữ nổi tiếng của nước này “Đả lạc thủy cẩu” nghĩa là dù con chó đã rơi xuống nước thì vẫn phải tiếp tục đánh để nó không lội được lên bờ.

Theo tờ “Sankei” của Nhật Bản, điều đáng chú ý nhất hiện nay là cuộc thanh trừng sẽ chỉ dừng lại ở gia đình nhà Bạc Hy Lai hay sẽ mở rộng ra những người xung quanh và những người ủng hộ ông này với tội danh chính là tham nhũng. Chỉ cần tính toán sai một bước trong quyết định này sẽ có thể làm nổ ra những cuộc chống đối mới và “đấu đá” quyền lực trong lòng nội bộ Đảng Cộng sản.

Việc thanh trừng Bạc Hy Lai xuất phát từ hai tình huống đấu tranh quyền lực và thế cờ của các phái ảnh hưởng trong nội bộ Đảng hiện nay. Nhằm chuẩn bị cho Đại hội lần thứ 18, phái “Thanh niên” do Hồ Cẩm Đào đứng đầu muốn loại trừ Bạc Hy Lai, một nhân vật nổi bật trong phái “Thái tử” gồm con em các cựu lãnh đạo Trung Quốc trước đây. Hơn nữa, việc Bạc Hy Lai phát động các phong trào chính trị theo bước đi của Mao Trạch Đông cũng mâu thuẫn với chủ trương cải cách mà giới lãnh đạo Trung Quốc đang theo đuổi theo mô hình của Đặng Tiểu Bình. Trong khi đó, phái “Thượng Hải” do cựu Chủ tịch Giang Trạch Dân lãnh đạo dù từng có mối quan hệ hữu hảo với Bạc Hy Lai nhưng cũng không ủng hộ các bước đi chính trị của ông này. Trong vụ việc lần này, phái “Thượng Hải” đã giữ vai trò trung lập một phần vì lý do trên, một phần là vì người được chọn thay thế Bạc Hy Lai lại là Phó Thủ tướng Trương Đức Giang, một nhân vật quan trọng trong phái “Thượng Hải”. Đây được coi là một động thái nhằm giải quyết êm thắm căng thẳng có thể phát sinh giữa các phe phái khi đưa một nhân vật có thái độ trung lập vào vị trí nóng này. Trong khi đó, với Phó Chủ tịch Tập Cận Bình - người sẽ kế nhiệm Hồ Cẩm Đào- việc đối thủ lớn nhất cùng trong phái “Thái tử” là Bạc Hy Lai “biến mất” đem lại lợi thế lớn trong việc tìm kiếm sự ủng hộ của toàn bộ phái này với ông ta. Theo tình hình hiện nay, sự ủng hộ dành cho Bạc Hy Lai đã hoàn toàn không còn mạnh mẽ như trước kia.

Tuy nhiên, cả cựu Chủ tịch Giang Trạch Dân và Phó Chủ tịch Tập Cận Bình cần lưu ý “tác dụng phụ” trong vụ thanh trừng lần này. Nhất là đối với Tập Cận Bình, do cùng có một nền tảng hậu thuẫn giống như Bạc Hy Lai nên một khi cuộc thanh trừng do Hồ Cẩm Đào tiến hành được mở rộng, thiệt hại đối với Tập Cận Bình chắc chắn sẽ không ít. Trong trường hợp đó, có khả năng Tập Cận Bình sẽ đẩy mạnh liên kết với phái Giang Trạch Dân để tiến hành một cuộc phản công chống lại phái Hồ Cẩm Đào.

Việc ngã ngựa của ông Bạc thoạt nhìn có vẻ bắt nguồn từ bê bối quanh ông Vương Lập Quân, cựu giám đốc công an Trùng Khánh, một người thân tín của ông Bạc và từng được ca ngợi như anh hùng. Ông Vương được cả nước biết đến vì đứng đầu cuộc diệt trừ tội phạm có tổ chức ở Trùng Khánh. Nhưng chiến dịch này cũng bị chỉ trích là quá mạnh tay với các nghi phạm và bỏ qua quy định luật pháp vào thời điểm Trung Quốc, ít nhất trong ngôn từ, đang chú trọng tăng cường thủ tục pháp lý. Nó cũng nhắm vào nhiều doanh nghiệp tư nhân, khiến giới thương gia Trung Quốc lo ngại.

Ông Bạc Hy Lại cũng từng gây ý kiến trái ngược khi khơi lại tư tưởng chủ nghĩa quân bình của thời Mao Trạch Đông. Ông Bạc làm điều đó qua một số biện pháp thiết thực như tập trung vào thu hẹp khoảng cách giàu nghèo, chống tham nhũng và xây dựng nhà ở cho người thu nhập thấp. Nhưng không ít người chau mày với việc tung hàng loạt tin nhắn trích dẫn lãnh tụ Mao, tổ chức các cuộc thi hát ca khúc yêu nước nhạc Đỏ.

Nhiều ý kiến cho rằng phong cách mạnh bạo của ông Bạc đã tạo ra nhiều kẻ thù ngay trước vụ Vương Lập Quân. Patrick Chovanec, giáo sư ở Đại học Thanh Hoa tại Bắc Kinh, nói ông Bạc “luôn làm một nhóm lớn lãnh đạo khó chịu. Họ thấy chiến dịch vận động cho ghế trong Thường vụ Bộ Chính trị thật là xúc phạm”.

Cheng Li, nhà nghiên cứu cao cấp, thuộc Viện Brookings, nói: “Bạc Hy Lai có nhiều kẻ thù. Ông không thực sự hiểu khái niệm xây dựng liên minh. Ông đã dùng phương pháp Cách mạng Văn hóa, điều này đương nhiên dẫn tới thất bại của ông ta. Những người thắng lớn (gồm cả Phó Thủ tướng Trương Đức Giang) là cùng một phe với Bạc Hy Lai. Nó giống như bầu cử sơ bộ của đảng Cộng hòa, nếu một người thua, thì những người Cộng hòa khác được lợi”.

Còn theo Susan Shirk, giáo sư Đại học California, San Diego và từng là Phó Trợ lý Ngoại trưởng dưới thời Bill Clinton: “Chiến dịch vận động quyền lực công khai, và cách ông ta dùng truyền thông để vận động quần chúng ủng hộ, đã phá vỡ vẻ ngoài đoàn kết của lãnh đạo đảng. Sự vận động đó, chứ không phải những gì ông ta làm ở Trùng Khánh, là lý do họ phải gạt bỏ ông”.

Bruce Gilley, trợ lý giáo sư ở Đại học Portland, cho rằng: “Hành vi của Bạc Hy Lai ở Trùng Khánh gây tranh cãi trong đảng và được xem là cố gắng bỏ qua những cách chống tham nhũng thông thường. Những gì cần thiết, theo ông Bạc, là những lãnh đạo có cá tính, không bị ràng buộc để ép đảng và chính phủ phải nghe lời. Có một bộ phận ủng hộ, nhưng với những người trong đảng trải qua 30 năm cố gắng xây dựng pháp quyền thì điều đó thật khủng khiếp. Ông ta chính là Putin của Trung Quốc, còn Ôn Gia Bảo bị những người dân tộc chủ nghĩa cứng rắn xem là Yeltsin của giai đoạn cải cách, không cầm cương được”.

********

(RFI ngày 11/4)

Về việc Bạc Hy Lai bị cách chức sau đó vợ của ông là bà Cốc Khai Lai bị câu lưu để điều tra vì tình nghi có liên can đến cái chết của doanh gia người Anh Neil Heywood, một câu hỏi được đặt ra đây là một vụ án hình sự hay cuộc đấu tranh quyền lực ở cấp lãnh đạo đảng Cộng sản Trung Quốc?

Trước hết hai trường hợp này liên quan chặt chẽ với nhau và cùng liên quan đến một nhân vật thứ ba là Cục trưởng cục tư pháp và Giám đốc sở cảnh sát Trùng Khánh Vương Lập Quân. Ông này từng là cánh tay mặt của Ông Bạc Hy Lai trong chiến dịch gọi là “xướng hồng đả hắc”, trong đó ông Bạc đề cao tư tưởng Mao Trạch Đông, tấn công tiêu diệt xã hội đen cùng những hành động tiêu cực cả trong xã hội cũng như trong chính quyền địa phương.

Lý do trực tiếp là cái chết của doanh nhân người Anh Neil Heywood, khi cơ quan điều tra cho biết là bà Cố Khai Lai bị “nghi ngờ rất nặng nề” về tội liên can đến âm mưu đầu độc người này.

Nhưng về mặt nội bộ, giới thông thạo về Trung Quốc nhận định rằng đây cũng là dịp để những nhà lãnh đạo ở Trung ương loại trừ một nhân vật rất nổi tiếng và được lòng quần chúng, được sự ủng hộ của không ít uỷ viên Trung ương Đảng và nhiều đảng bộ quân đội, tức là có triển vọng chiếm được nhiều phiếu ủng hộ trong dịp thay đổi nhân sự lãnh đạo mười năm một lần trong Đại hội Đảng thứ 18 sắp tới.

Ông Bạc Hy Lai là người có phong cách hấp dẫn quần chúng và giới ngoại giao nước ngoài. Ông công khai hoạt động để làm nổi bật cá nhân, khác với các cấp lãnh đạo Trung ương của đảng Cộng sản thường tỏ ra khiêm tốn, tỏ ra mình chỉ là người tuân hành chỉ đạo của tập thể. Có ý kiến cho rằng ông Bạc cũng không giấu ý định leo cao hơn nữa trong bộ chính trị vào kỳ đại hội 18 này.

Trước đó ông Bạc Hy Lai đã từng giữ chức vụ thị trưởng thành phố cảng Đại Liên thuộc tỉnh Liêu Ninh ở vùng đông bắc từ năm 1993. Ông thay đổi nơi này biến nó thành một địa điểm du lịch và đầu tư nổi tiếng của Trung Quốc. Năm 2007, chuyển sang sang Trùng Khánh, một thành phố lớn đông dân nhất của Trung Quốc nằm sâu trong nội địa, cạnh Tứ Xuyên gần Tây Tạng, ông lại làm sạch nơi này, gia tăng đầu tư của nhà nước và thực hiện những dự án dân sinh như làm khu cư trú tập thể cho người nghèo, người già, cùng nhiều dự án khác theo cách “đem của người giàu chia cho người nghèo”, đưa kinh tế nơi này lên một mức phát triển mới. Lãnh đạo ở Bắc Kinh từng khen ngợi ông và đến thăm Trùng Khánh. Báo chí nhà nước đã có lúc coi đó là mô hình phát triển cho miền Tây. Như thế vì sao ông lại có thể bị Trung ương loại trừ?

Lý do chính là “lá cờ hồng Mao Trạch Đông” trong mọi hoạt động của ông Bạc Hy Lai do chính ông dựng lên, đầu tiên là trong chiến dịch tấn công xã hội đen và tiêu cực. Ông thực hiện sách lược độc đoán và cứng rắn như thời Mao trong chiến dịch này, từng bị nước ngoài lên án xâm phạm nhân quyền, bắt giữ và tra tấn hằng nghìn người, cao điểm là vụ đưa nguyên Cục trưởng Tư pháp Văn Cường của Trùng Khánh ra pháp trường.

Ưu điểm về phong cách cá nhân và sự hấp dẫn quần chúng cũng như giới đầu tư nước ngoài của ông cũng khiến ông trở thành một biểu tượng lãnh đạo mới có thể vượt cao hơn thành phần trong bộ chính trị hiện tại, là những người được coi là dẫn đầu trào lưu đổi mới, trái ngược với chủ trương của thời cách mạng văn hóa khi xưa.

Một chi tiết nữa, sau khi ông Bạc Hy Lai rời khỏi chức vụ thì người được tạm thay là phó Thủ tướng Trương Đức Giang, cũng là một “thái tử Đảng”, để cân bằng quyền lực trong giới lãnh đạo trung ương. Các khẩu hiệu phát động phong trào trong thời họ Bạc đều bị gỡ sạch. Phong trào phổ biến nhạc đỏ cũng bị dẹp tan. Như vậy nghĩa là trung ương cương quyết xoá mọi dấu vết của thời kỳ đã bị ngầm lên án là tái phát động cách mạng văn hóa.

Ông Bạc được nhiều người ủng hộ, nên có ý kiến cho rằng ông cũng có thể trở lại quyền lực giống như thời kỳ ông Đặng Tiểu Bình lật ngược thế cờ và đưa thân phụ ông Bạc là Bạc Nhất Ba trở lại chính trường. Tuy nhiên điều đó chỉ có thể xảy ra ở thời hậu cách mạng văn hóa cách nay đã mấy chục năm. Trong thời đại ngày nay ở Trung Quốc khó lòng có sự “lật ngược thế cờ” như vậy.

**************

Theo Đài Tiếng nói nước Nga ngày 12/4, Trung Quốc đã công bố những phát giác mới trong vụ ông Bạc Hy Lai, cựu Bí thư Đảng ủy Trùng Khánh. Với nguyên nhân những vi phạm nghiêm trọng kỷ luật, ông Bạc Hy Lai đã bị đình chỉ chức vụ ủy viên Bộ Chính trị và Uỷ ban Trung ương, lập một cuộc điều tra trong đảng về ông. Đồng thời, mở hồ sơ truy tố bà Cốc Khai Lai vợ ông. Giới chuyên gia nhận định, đây là dấu chấm hết cho sự nghiệp của chính trị gia, vốn kỳ vọng được bổ nhiệm cương vị cao trong mùa thu tới, vào kỳ họp Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc thứ XVIII.

Phân tích các quyết định được thông qua, bài xã luận viết trên tờ Nhân dân Nhật báo tuyên bố rằng, không một ai có thể đứng trên luật pháp. Mặc dù mới cách đây một tháng, ông Bạc Hy Lai chỉ bị cáo buộc trách nhiệm bởi những hành động sai phạm của người hạ cấp là Phó Thị trưởng Trùng Khánh Vương Lập Quân. Cuộc đào tẩu vào Lãnh sự quán Mỹ của người hùng chống tham nhũng trước đây, dĩ nhiên đã làm cho ông Bạc Hy Lai bị hệ lụy, nhưng không thể vì thế mà dẫn đến những kết luận nghiêm trọng của Đảng.

Chỉ sau khi Thủ tướng Ôn Gia Bảo lên tiếng chỉ trích công khai ông Bạc Hy Lai trong ngày làm việc cuối cùng của khóa họp Đại hội đại biểu nhân dân Trung Quốc ngày 14/3, dư luận mới thật sự hiểu rằng, ông Bạc sẽ bị xử lý nặng nề. Ngày 15/3, Bạc Hy Lai bị đình chỉ chức vụ Bí thư Thành ủy Trùng Khánh. Nhiều người sau đó vẫn nghĩ là với mối quan hệ rộng rãi trong giới lãnh đạo đảng và uy tín với nhân dân, một “sự từ chức êm thấm” sẽ chờ đợi ông Bạc Hy Lai.

Nhà lãnh đạo bị thất sủng đã từng nỗ lực kết hợp giữa các cải cách theo hướng thị trường và phương pháp hệ tư tưởng Mao. Ông được nhiều người ủng hộ. Trước hết, đó là các đại diện của “cánh tả mới”, những người tin rằng cải cách chỉ làm chia rẽ sâu hơn khoảng cách giữa người giàu và người nghèo, rằng hệ tư tưởng tự do hóa sẽ làm suy yếu nền tảng của nhà nước. Trong ban lãnh đạo hàng đầu đã diễn ra cuộc tranh luận phải làm gì với Bạc Hy Lai, và rõ ràng một bộ phận đã đề xuất phương án xử lý “nhẹ”. Thế nhưng, thật đáng ngạc nhiên là kịch bản cứng rắn đã được lựa chọn trong “trường hợp Bạc Hy Lai”.

Tuy nhiên, theo chuyên gia, tình hình không những không được làm dịu đi mà còn trở nên xấu đi. Báo chí mập mờ viết về sự dính líu của vợ ông Bạc trong cái chết của công dân người Anh Neil Heywood. Đây đã là sự cáo buộc mang tính chất hình sự. Theo ông Andrei Karneev, trong vụ bê bối Bạc Hy Lai hiện tại có thể nhìn nhận những nét tương đồng với trường hợp của Lâm Bưu, người kế nhiệm Mao Trạch Đông đã chết khi tìm cách bỏ chạy khỏi Trung Quốc trên một chiếc máy bay quân sự. Lâm Bưu bị cáo buộc mưu đồ thâu tóm quyền lực. Văn phong các tài liệu chính thức buộc tội Bạc Hy Lai cho thấy một sự biện minh rất mạnh mẽ đã được chuẩn bị, sẽ cương quyết và không khoan nhượng khép lại “vấn đề” Bạc Hy Lai. Dường như, Bắc Kinh lo ngại về lực lượng ủng hộ chính trị gia này ở các tỉnh.

Theo ông Andrei Karneev, có những căn cứ để suy nghĩ về cơ chế chuyển giao quyền lực ở Trung Quốc. Trường hợp Bạc Hy Lai cho thấy, ông hành động không hẳn hoàn hảo. Không loại trừ là từ nay cho tới Đại hội XVIII, sẽ còn những cú sốc chính trị khác, phản ánh sự phức tạp và đôi khi hỗn loạn trong giới thượng lưu Trung Quốc. Với quan điểm như vậy, điều trở nên dễ hiểu khi Thủ tướng Ôn Gia Bảo lớn tiếng cảnh báo về khả năng lặp lại ở Trung Quốc thảm kịch “cách mạng văn hóa”.

Còn tiếp.

Nguồn: TTXVN