Lời tòa soạn:Lịch sử luôn có nhiều bí ẩn. Trách nhiệm của sử học là làm sáng tỏ những bí ẩn của lịch sử. Sử học, không phải một lúc, một lần mà giải mã chính xác những bí ẩn của lịch sử.

Hoàng đế Quang Trung/Nguyễn Huệ/Hồ Thơm – vị anh hùng dân tộc, có quê gốc ở Nghệ An là điều đã rõ ràng, nhưng tài năng và chiến cônghiển hách, công lao của ông với đất nước, dân tộc của ông đã rõ ràng. Thế nhưng, mộ phần của ông ở đâu vẫn còn là bí ẩn của lịch sử. Giới sử học Việt Nam đã từ rất lâu quan tâm giải mã vẫn đề này nhưng vẫn chưa có kết luận cuối cùng. Tại Huế, và Nghệ An, từ nhiều năm nay, đã có nhiều người quân tâm đến vấn đề này, trong đó có nhà nghiên cứu Huế/Huế học Nguyễn Đắc Xuân. Theo ông Xuân, mộ phần của Hoàng đế Quang Trung chắcchắn được đặt ở Phủ Dương Xuân tiền thân của Cung điện Đan Dương (Huế). Một số ý kiến khác lại dự đoán và có kiến giải khác, trong đó có ý kiến cho rằng mộ phần Hoàng đế chắc chắn phải ở khu vực Phượng Hoàng trung đô (Vinh – Nghệ An). Để rộng đường dư luận, sắp đến ngày kỷ niệm chiến thắngNgọc Hồi - Đống Đa (5.Giêng), chúng tôi giới thiệu cuộc trò chuyện cuối năm giữa nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân, giáo sư Nguyễn Đăng Hưng về vấn đề này.

GS Nguyễn Đăng Hưng:Là nhà Huế học, anh nghiên cứu và đưa ra những dữ kiện của triều Nguyễn, một triều đại phong kiến có trách nhiệm trong giai đoạn người Pháp xâm nhập nước ta, một triều đại để lại nhiều tranh cải giữa công và tội, giữa tối và sáng. Anh đã không ngần ngại đặt ra nhiều vấn đề và đem lại nhiều giải đáp thuyết phục. Tôi biết, nhận định Phủ Dương Xuân tiền thân của Cung điện Đan Dương là nơi đặt mộ phần hoàng đế Quang Trung là kết quả nghiên cứu hơn 30 năm  của anh.  

Chắc là anh phải lao tâm tâm khổ tứ rất nhiều mới có nhận định này?

Nguyễn Đắc Xuân: Trong nghiên cứu lịch sử, những gì không khách quan, không thực không bao giờ tồn tại được.Đối với hai triều đại Nguyễn Gia Miêu và Nguyễn Tây Sơn hay nói cách khác đối với vua Gia Long và Quang Trung tôi xem như cha tôi và mẹ tôi. Cha mẹ tôi có thể họ chống nhau, có thể giết nhau nhưng đối với tôi họ vẫn là cha tôi, họ vẫn là mẹ tôi.Tôi không thể đứng về phía nào hết. Tuy nhiên trong thực tế xã hội không phải ai cũng nghĩ như vậy. Tôi nghiên cứu về triều Nguyễn, thì những người ái mộ Quang Trung phê phán tôi làm tay sai cho một nhà nước đã để mất nước, những người ái mộ nhà Nguyễn lại phê phán tôi phản bội, trách tôi khơi dậy một đống tro tàn, hy sinh cho giặc loạn.May mắn là công việc nghiên cứu của tôi không vì danh lợi, không vì bằng cấp chức tước, không vì tiền.Tôi chỉ cống hiến kết quả sự đam mê nghiên cứu của mình cho đất nước mà thôi.

GS Nguyễn Đăng Hưng:Hướng đi tìm vị trí mộ vua Quang Trung của anh đưa ra không phải là duy nhất. Tôi đã đọc những ý kiến khác về đề tài này trong đó tôi thấy đôi khi có phần gay gắt! Anh nghĩ thế nào về sự tranh luận này?

NNC Nguyễn Đắc Xuân: Có nhiều giả thuyết nói về lăng mộ vua Quang Trung. Nhưng cho đến năm 1988, chỉ còn hai giả thuyết: Một do thầy giáo Trần Viết Điền dạy Vật lý ở ĐH Sư phạm Huế được UBND Thành phố Huế tài trợ nghiên cứu xác định lăng Ba Vành ở vùng núi phía sau nhà thờ Thiên An thuộc thôn Cư Chánh xã Thủy Bằng là lăng mộ vua Quang Trung. Hai là giả thuyết của tôi xác quyết lăng mộ vua Quang Trung có tên là Đan Dương trong Cung điện Đan Dương trên gò Dương Xuân thuộc phường Trường An TP Huế. Trong một hội thảo khoa học, giới sử học chính thống ở Huế và Hà Nội nghiêng về phía giả thuyết của tôi. Thành phố Huế dừng lại việc tổ chức khánh thành công nhận lăng Ba Vành là lăng mộ vua Quang Trung nhân dịp kỷ niệm 200 năm Hoàng đế Quang Trung lên ngôi (1988) Tuy không được công nhận nhưng ông Trần Viết Điền vẫn giữ giả thuyết Lăng Ba Vành và tìm cách chứng minh đồng thời bằng mọi cách phản bác quan điểm của tôi. Anh thấy đó, hầu hết giới sử học VN ở trong và ngoài nước không công nhận giả thuyết của ông Trần Viết Điền chứ không phải riêng tôi.

GS Nguyễn Đăng Hưng: Lập luận của ông khi không công nhận giả thuyết của ông Trần Viết Điền?

NNC Nguyễn Đắc Xuân: Thứ nhất, Công chúa Ngọc Hân – Bắc cung Hoàng hậu của vua Quang Trung qua đời ở Huế (1799), Đô đốc Hài bí mật đưa hài cốt Bà về quê, chôn ở Làng Nành (Bắc Ninh), dựng bia với tên một người bình thường. Đến đầu triều vua Thiệu Trị, dân làng Nành có mâu thuẫn bèn tố cáo ngôi mộ ấy đích thị là mộ Bắc Cung Hoàng hậu Lê Ngọc Hân. Vua Thiệu Trị được tin liền ra lệnh cho địa phương phải đào bới hài cốt Ngọc Hân vứt xuống sông ngay. Đối với Ngọc Hân (chị của Ngọc Bình – vợ thứ ba của vua Gia Long - cụ nội vua Thiệu Trị) mà triều Nguyễn còn xóa đi một cách nghiệt ngã đến thế, thì làm sao một phế tích lăng Ba Vành to đùng như thế nói là của vua Quang Trung có thể tồn tại hầu như nguyên vẹn ở đất Thần Kinh của Triều Nguyễn nầy được?

Thứ hai, sử triều Nguyễn ghi rất rõ: Nhà Nguyễn đã quật mồ, bổ săng (hòm) vua Quang Trung, bỏ đầu lâu vào vò nhốt vào ngục thất, lấy xương cốt giã nhỏ trộn với thuốc súng bắn vào không trung. Nấm mộ lăng Ba Vành chỉ bị khoét một lỗ rộng khoảng hơn 2m thì không thể nào lấy cái hòm vua Quang Trung (nếu có) ra được (Xem Ảnh 1).

(Ảnh 1).

Như vậy phế tích lăng Ba Vành không hội đủ điều kiện quật mồ, bổ săng như lịch sử đã ghi. Lăng Ba Vành không thể là lăng mộ vua Quang Trung.

   Thứ ba,  Vua Quang Trung qua đời (1792), vua Quang Toản/Cảnh Thịnh trị vì thêm 9 năm nữa (1792-1801), vô lẽ vua Quang Toản và triều đình Cảnh Thịnh nỡ nào lại dựng cho vua Quang Trung một tấm bia không có hoa văn, không đầu triệu, không có nội dung như tấm bia còn tồn tại đến ngày nay tại lăng Ba Vành thế sao ? Bia lăng vua Quang Trung mà như vậy sao ? (Xem Ảnh 2)

(Ảnh 2).

Thứ tư, thông thường, sau khi vua băng hà, vợ con vua phải ra khỏi cung điện chuyển đến ở gần lăng mộ vua để sớm hôm hương khói cho vua, giao lại cung điện cho vua kế nghiệp. Như vậy, nếu lăng Ba Vành là lăng mộ vua Quang Trung thì chung quanh đó phải có dấu tích của một vùng cung điện dành cho gia đình vua ở, và cũng ở gần đó phải có nhiều giếng nước để phục vụ cho họ. Trong thực tế lăng Ba Vành chỉ là phế tích một ngôi lăng chơ vơ giữa một vùng núi non không hề có bất cứ một dấu tích cung điện nào, không hề có một cái giếng cổ nào. Vì vậy, lăng Ba Vành không thể nào là một lăng của bất cứ một vị vua nào.

Thứ năm, lăng Ba Vành đã được thầy giáo Trần Đại Vinh dạy Hán Nôm ở Đại học Sư phạm Huế chứng minh là lăng mộ Lê Quang Đại – một vị Thượng thư bộ Binh kiêm bộ Hộ dưới thời chúa Võ Vương. Kết quả đó đã  được giới sử học chấp nhận và không bàn cãi nữa.

GS Nguyễn Đăng Hưng:Anh đã âm thầm dấn thân vào một công trình nghiên cứu dài hơimột cách khá đơn độc. Rất vui, nay đã được Viện sử học và cơ quan chính quyền Thừa Thiên – Huế quan tâm và ủng hộ, dẫu có muộn. Bây giờ, cảm nghĩ của anh về việc này như thế nào?

NNC Nguyễn Đắc Xuân: Giả thuyết của tôi cơ bản đã được công nhận từ năm 1991. Giả thuyết đó đã giúp cho thành phố Huế dừng lại lễ công nhận lăng Ba Vành là lăng mộ vua Quang Trung. Các vị lãnh đạo chủ chốt của tỉnh Bình Trị Thiên, GS Trần Quốc Vượng, nhà Quảng Nam học Nguyễn Văn Xuân, các nhà nghiên cứu Việt Nam học ở Hà Nội… liên tục đến thăm hiện trường nghiên cứu ở gò Dương Xuân và chúc mừng thành công của tôi. Đặc biệt, sau khi nghiên cứu công trình của tôi, học giả Hoàng Xuân Hãn ở Pháp đã viết thư công nhận công trình nghiên cứu của tôi đúng và góp ý với các địa phương có liên quan đến Quang Trung nên xây dựng và khai thác du lịch công trình nầy như thế nào. Bức thư ấy có in trong các sách về Cung điện Đan Dương của tôi đã xuất bản. Đến năm kỷ niệm 200 năm vua Quang Trung qua đời (1792-1992) và cuốn Đi tìm lăng mộ vua Quang Trung do Viện Sử học xuất bản. Tôi tưởng các cơ quan nhà nước sẽ vào cuộc kiểm chứng  thông tin để xây dựng khu tưởng niệm khai thác du lịch như Thầy Hoàng Xuân Hãn đã góp ý nhưng không hiểu sao công trình của tôi rơi vào yên lặng. Tuy vậy tôi vẫn không ngừng sưu tập tư liệu, nghiên cứu bổ sung thêm nhiều thông tin để cho công trình nghiên cứu của tôi ngày càng vững chắc hơn. Năm 2006 qua Hoa Kỳ, tôi có dịp được trao đổi với nhà Tây Sơn học GS Georges Dutton (tác giả The Tây Sơn Uprising) của Hoa Kỳ. George bảo tôi: “Dấu tích lăng Đan Dương nằm trong Cung điện Đan Dương giống như cái bu-ri trong đầu máy ô-tô. Cái ô-tô là Cung điện Đan Dương anh đã tìm được rồi thì anh nên nhấn mạnh đến Cung điện Đan Dương, Cung điện Đan Dương mới quan trọng, Cung điện Đan Dương được công nhận rồi thì sau đó khai quật tìm dấu vết lăng Đan Dương có khó gì đâu”. Với góp ý của George tôi về VN, bổ sung thêm tài liệu và tái bản cuốn sách với nhan đề mới Đi tìm dấu tíchCung điện Đan Dương – sơn lăng của Hoàng đế Quang Trung” (Thuận Hóa 2007). Sáchra đời,  tôi được mời đi giới thiệu nhiều nơi ở Huế, Hà Nội, Hội Sử học TP HCM. Trung tâm nghiên cứu Quốc học của GS Mai Quốc Liên gởi thư cho Bộ Văn hóa giới thiệu sách và đề nghị Bộ Văn hóa vào cuộc. Nhưng rồi đâu lại vào đó. Năm 2015 tôi lại bổ sung tài liệu tái bản sách một lần nữa…May mắn lần tái bản nầy cuốn sách lọt vào tay ông Nguyễn Quốc Kỳ - Tổng Giám đốc Vietravel. Và sau đó tỉnh Thừa Thiên – Huế tổ chức Hội thảo khoa học, rồi khai quật khảo cổ thăm dò, rồi giao cho bảo tàng lịch sử TTH mời Viện Khảo cổ khai quật tiếp để xác định ranh giới của khu di tích Phủ Dương Xuân tiền thân của Cung điện Đan Dương, thu nhặt hiện vật cổ đã bị chôn vùi trong lòng đất.v.v..Tôi thì quá ngao ngán rồi. Nhưng may sao, sau hơn 30 năm, tôi không chạy đâu cả mà công trình cũng đã đến được nhà tài trợ Vietravel, đến GS Phan Huy Lê –nguyên Hội trưởng Hội Sử học, đến PGS TS Bùi Văn Liêm – Phó Viện trưởng thường trực Viện Khảo Cổ học.v.v. Công trình của tôi không còn của tôi nữa. Sắp tới là việc của nhà nước.

GS Nguyễn Đăng Hưng: Chúng tôi nghĩ chưa hẳn là ông đã dứt bỏ cộng việc này được!

NNC Nguyễn Đắc Xuân: Anh nói cũng có lý. Thực ra tôi đã xác định có ba việc có ý định thúc công việc nghiên cứu của mình, tôi làm ba việc mình vẫn phải tiếp tục. Đó là, là dồn hết việctiếp tục nghiên cứu để củng cố,  hoàn thiện giả thiết khoa học của mình, sẵn sàng đối thoại các ý kiến phản biện một cách thuyết phục nhất. Hai là lập trang Web cungdiendanduong.net để giúp cho các nhà nghiên cứu có tài liệu lập lại dấu tích thời đại Quang Trung ở Huế, và ba là thực hiện bộ phim tài liệu 5 tập đang làm hậu kỳ để lưu lại công trình nghiên cứu của tôi cho bây giờ và mai sau. Tất cả nội dung, tư liệu tôi sẽ trao từ từ cho Nhóm Nghiên cứu Đan Dương đang làm việc với tôi. Nếu có chuyện gì bất bình thường xảy ra với tôi, công trình Đan Dương không bị thiệt hại gì cả.

GS Nguyễn Đăng Hưng:Mặc dù nhưng dự tính coogn việc của anh là hoàn toàn đúng, và cần thiết. Nhưng, nói thật, anh có lo xa quá không?

NNC Nguyễn Đắc Xuân:Không đâu. Tôi đã 80 tuổi rồi.Phải biết đề phòng mọi bất trắc chứ anh!

GS Nguyễn Đăng Hưng:  Việc khai quật tìm kiếm hiện vật tại chỗ đã mang lại một số dữ liệu chứng cứ nhất định nhưng chưa khẳng định dứt khoát giả thuyết của anh. Anh có ý kiến gì trong tương lai cho những khai quật tiếp theo và anh có kỳ vọng cụ thể nào về hướng tiếp tục của giới sử học, khảo cổ học Việt Nam cho đề tài này?Tại sao tôi vẫn chưa thấy một luận văn tiến sỹ nào về đề tài này?

Nguyễn Đắc Xuân: Qua thông tin liên ngành khoa học và thực địa tại ấp Bình Antrên gò Dương Xuân hơn ba mươi năm qua tôi đã đưa đến kết quả sau: Thời các chúa Nguyễn đóng thủ phủ ở bờ bắc sông Hương, hằng năm các chúa phải chịu nhiều trận lũ lụt. Thời chúa Nguyễn Phúc Tần cho dựng một ngôi phủ trên gò Dương Xuân hơi xa bờ nam sông Hương một chút để các chúa sống vào những tháng mưa bão lụt cuối năm.Ngôi phủ nầy mang nhiều tên.Tên chính thức là Phủ Dương Xuân, vì nó ở trên cao nên cũng gọi Phủ Thượng. Năm 1700chúa Nguyễn Phúc Chu trùng tu Phủ, đào được một cái ấn nên đặt tên là Phủ Ấn, người phương Tây (Pièrre Poivre) đến Huế gọi là Cung điện Mùa Đông (Résidence d’hiver).  Năm 1774 quân Trịnh chiếm Phú Xuân, nhiều nhà quan, nhà lính ở Phú Xuân bị quân Trịnh phá lấy gỗ làm củi đốt nhưng phủ Dương Xuân thuộc tài sản của nhà nước nên không hề hấn gì. Năm 1786, Nguyễn Huệ từ Quy Nhơn đưa quân ra đánh chiếm Phú Xuân. Lấy được Phú Xuân nhưng ông không vào ở trong Đô thành Phú Xuân xây dựng từ thời Nguyễn Phúc Khoát mà lấy Phủ Dương Xuân làm dinh vì có 3 cái lợi: Thứ nhất, không sợ thủy binh địch, thứ hai gần đường Thượng đạo vô nam ra bắc, thứ ba thuận tiện cho đội quân phần lớn là người Thượng với voi ngựa không quen sống bên sông nước của Đô thành Phú Xuân bên bờ bắc sông Hương.Lấy được Phú Xuân, Nguyễn Huệ đưa quân ra Thăng Long làm nhiệm vụ “phù Lê diệt Trịnh”. Hoàn thành nhiệm vụ Nguyễn Huệ trở lại Phú Xuân cho xây gấp rút một bức thành cao 20 pi-ê chung quanh dinh ông để cất giữ những của cải vàng bạc ông thu được ở Thăng Long. Cuối năm 1788 ông lên ngôi Hoàng đế lấy niên hiệu là Quang Trung rồi tiến quân ra Bắc diệt 29 vạn quân Thanh. Đầu năm 1789, ông trở lại Phú Xuân, xây dựng thêm nhà cửa mở rộng Dinh ông thành Cung điện Đan Dương. Năm 1792, ông qua đời đột ngột. Để giữ bí mật với thù trong giặc ngoài, ông được táng ngay trong Cung điện Đan Dương. Từ đó Cung điện Đan Dương trở thành Đan Lăng hay Đan Dương lăng của vua Quang Trung. Năm 1801, trở lại Phú Xuân, Nguyễn Vương (Nguyễn Ánh, sau nầy là vua Gia Long) cho đập phá hết Cung điện Đan Dương chôn sâu xuống đất, quật mồ, bổ săng lấy xương cốt vua Quang Trung giã nát bắn vào không trung, đầu lâu bỏ vào vò nhốt vào ngục thất, đổi tên đất cũ Long Sơn có Cung điện Đan Dương thành ấp Bình An (giống như Quy Nhơn đổi thành Bình Định, ấp Tây Sơn đổi thành An Tây vậy), cấm dân không được lai vãng đến đây. Sách sử dư luận không được nhắc “giặc loạn”. Công trình của tôi đã được hội thảo khoa học “Cung điện Đan Dương thời Tây Sơn ở Huế” (30-10-2015) do GS Phan Huy Lê –Chủ tịch Hội KHLS VN kết luận: “Lịch sử chùa Thiền Lâm đúng, không còn gì phải bàn cãi nữa. Có Cung điện Đan Dương và có cả lăng Đan Dương trong khu vực chùa Thiền Lâm-chùa Vạn Phước. Nhưng cụ thể như thế nào cần phải khai quật khảo cổ học”. Đến tháng 10-2016, với sự tài trợ của Vietravel, Viện Khảo cổ học cùng với Bảo tàng Lịch sử TTH tổ chức khai quật thăm dò 5 hố trên gò Dương Xuân. Đến tháng 1 năm 2017, dưới sự chủ trì của GS Phan Huy Lê – nguyên Chủ tịch Hội KHLS VN, TS Phan Tiến Dũng - Giám đốc sở VHTTDL,PGS TS Bùi Văn Liêm công bố kết quả đợt khai quật thăm dò cuối năm 2016 đã nhận định bước đầu: Di tích gò Dương Xuân có liên quan đến giai đoạn lịch sử nhất định, có dấu tích kiến trúc, nền móng liên quan đến tường thành, mộ táng và nơi cư trú. Tư liệu hiện vật có niên đại tập trung nhất ở Thế kỷ XVIII như: Gốm sứ niên đại Khang Hy; bát gốm sứ He-zen (Nhật Bản) những tư liệu về đồ sắt và gạch ngói. Những điều kỳ lạ về các tấm bia bị đục xóa không còn nội dung lịch sử hay những chân cột đá tảng có mật độ phân bố dày đặc, gạch, ngói, đá Thanh được nghi là công trình của Cung điện, lăng mộ không phải của “người thường”. Về niên đại: Dựa vào tổng thể di tích, tư liệu địa tầng, các mảnh sứ có ghi niên đại, các mảnh sành, gạch ngói... bước đầu có thể đoán định niên đại di tích gò Dương Xuân tập trung từ thế kỷ XVII đến thế kỷ XIX kéo dài đến đầu thế kỷ XX.Với những hiện vật và cái móng đá ( Xem ảnh 3) trên đó là những biểu hiện chứng tỏ dưới lòng đất gò Dương Xuân đã có nhiều kiến trúc cùng với hiện vật của đời sống vua chúa quý tộc (chuôi kiếm, chén bác, đĩa Nhật, Trung Quốc).

(Ảnh 3).

Tất cả các hiện vật dân chúng phát hiện hàng trăm năm qua, cộng với các hiện vật thu được trong khai quật cuối năm 2016, theo tôi, đã quá đủ chứng tỏ dưới lòng đất gò Dương Xuân đã có một vùng cung điện đã bị đập phá chôn vùi. Như vậy công trình nghiên cứu Cung điện Đan Dương bị đập phá chôn vùi của tôi đã có kết quả. Còn chuyện dấu tích lăng Đan Dương của vua Quang Trung ở đâu, ranh giới Cung điện Đan Dương rộng hẹp như thế nào còn chờ các cuộc khai quật tiếp. Các cuộc khai quật tiếp ngoài khả năng của tôi.Công việc nghiên cứu Cung điện Đan Dương của tôi tạm dừng ở đây.Cung điện Đan Dương sẽ được trùng tu tái tạo thành một khu tưởng niệm Hoàng đế Quang Trung,một khu du lịch hấp dẫn có giá trị lịch sử chỉ còn là vấn đề thời gian.Với những hiện vật dân chúng đã phát hiện được, những hiện vật vừa khai quật được và vô số hiện sẽ khai quật được sắp tới đủ để bên cạnh Cung điện Đan Dương có một Bảo tàng Quang Trung Tây Sơn hết sức quý giá.

GS Nguyễn Đăng Hưng:Cảm ơn anh vì những chia sẻ về công việc nghiên cứu khoa học của anh. Chúng tôi tin là anh sẽ tiếp tục công việc của mình để góp sức giải mã những bí ẩn của lịch sử triều đại Quang Trung.