VHNA: Hoạt động lý luận phê bình có vai trò rất quan trọng đối với bất cứ một nền văn hoá, văn học nghệ thuật nào. ở nước ta, trong nhiều chục năm qua, hoạt động lý luận phê bình văn học đã phát triển và có nhiều đóng góp quan trọng đối với sự phát triển của văn học. Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện nay có nhiều ý kiến cho rằng các hoạt động lý luận phê bình nói chung, trên lĩnh vực văn học nói riêng đang có hiện tượng dẫm chân tại chỗ, sự vận động của lý luận phê bình chưa cùng gia tốc với hoạt động sáng tác. Để tìm hiểu về vấn đề này, chúng tôi đã có cuộc trao đổi với giáo sư Trần Đình Sử. Trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.

PV: Ông có nhận xét gì về đời sống văn học nước nhà trong những năm gần đây ?

Giáo sư Trần Đình Sử(GS. TĐS) : Đời sống văn học nước nhà trong thời gian gần đây, một mặt tiếp tục sự chuyển đổi mô hình văn học đã được thực hiện từ những năm trước. Đó là quá trình chuyển nền văn học từ những yếu cầu đặc biệt của cuộc chiến tranh cứu nước nặng về tuyên truyền và nội dung ý thức hệ sang một nền văn học phong phú, đa dạng, đáp ứng nhu cầu văn hoá, thẩm mĩ nhiều mặt của đông đảo quần chúng nhân dân. Mặt khác nền văn học của chúng ta tiếp tục được bình thường hoá. Từ sau khi trao giải thưởng Nhà nước cho một số nhà văn thuộc nhóm “Nhân văn Giai phẩm” như Trần Dần, Lê Đạt, Hoàng Cầm, Phùng Quán, tác phẩm của họ đều đã xuất bản bình thường. Tác phẩm Trần Dần thơ có lúc gặp trở ngại, nhưng rồi cũng êm xuôi, và được sự quan tâm của nhiều cây bút phê bình. Một biểu hiện của việc bình thường hoá khác là nhiều tác phẩm văn học ở đô thị miền Nam trước đây nay có dịp in lại, tuy có những ý kiến khác, song dư luận chung là chấp nhận có chọn lọc. Một số cây bút hải ngoại đã có sách xuất bản ở trong nước tạo thêm một khoảng cách gần gủi để văn nghệ người Việt, dù ở đâu cũng có thể góp mặt với văn nghệ, văn hoá nước nhà. Đặc điểm thứ ba là văn học Việt Nam đương đại phát triển rất mau chóng, nhiều nhà văn nổi tiếng vào thời Đổi mới trước đây ngày nay xem ra đã bắt đầu cũ đi. Một số độc giả tỏ ra không còn yêu thích tác phẩm thời đổi mới của Nguyễn Minh Châu như trước nữa vì tính luận đề quá đậm và lộ, mặc dù vẫn kính trọng nhiệt tình, tâm huyết đổi mới của ông. Đặc điểm thứ tư là, tuy một số cây bút nổi danh trước đây vẫn tiếp tục sáng tác tốt, song một thế hệ nhà văn mới với những tên tuổi mới đã xuất hiện ngày càng nhiều và được khẳng định. Văn học ngày nay chủ yếu là sáng tác của họ, những sáng tác mới về đề tài, tư tưởng, bút pháp, thể hiện một mặt bằng mới trong nghệ thuật.