Với sự tạo điều kiện của Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam, nhiều chuyên gia giáo dục đã có 2 buổi trao đổi rất cởi mở, thẳng thắn với Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ. Đây là cuộc gặp trực tiếp mà rất nhiều chuyên gia giáo dục cũng như cộng đồng chờ đợi.

Thành phần cuộc gặp

Điều rất thú vị, tuy chủ trì cuộc gặp nhưng Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam không ngồi ở vị trí "long trọng" như các phiên họp thường kỳ mà tất cả mọi người ngồi với đúng hình thức bàn tròn.

Tham dự cuộc trao đổi cùng Phó Thủ tướng có GS. Nguyễn Thị Doan, nguyên Phó Chủ tịch Nước hiện là Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam, GS. Phan Thanh Bình, Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục, Thanh Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, lãnh đạo của ĐH Quốc gia  HN, ĐH Bách khoa HN, ĐH Kinh tế quốc dân HN, ĐH Thăng Long, một số chuyên gia đã từng có ý kiến phân tích về kỳ thi như GS. Nguyễn Minh Thuyết, đại biểu Quốc hội Bùi Thị An, GS. Phạm Tất Dong, GS. Nguyễn Lân Dũng, Nhà báo Hồ Quang Lợi, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam, TS. Lê Trường Tùng, TS. Quách Tuấn Ngọc, TS. Lê Thống Nhất, TS. Lương Hoài Nam và một số chuyên gia giáo dục.

Về phía Bộ GD&ĐT có Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ, Thứ trưởng Nguyễn Hữu Độ, Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng Mai Văn Trinh, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Trung học Vũ Đình Chuẩn, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học Nguyễn Thị Kim Phụng.

Những tài liệu phát cho các đại biểu

Mỗi đại biểu dự cuộc gặp được phát các tài liệu:

1) Các ý kiến liên quan tới kỳ thi tốt nghiệp THPT: Gồm 30 ý kiến tập hợp khá đa chiều từ báo chí, mạng xã hội không chia theo vấn đề mà chỉ ghi số thứ tự.

2) Bảng so sánh các ưu điểm, nhược điểm của việc tổ chức thi tốt nghiệp THPT và tuyển sinh Đại học, cao đẳng qua các thời kỳ từ trước năm 1970 đến năm học 2017 - 2018 (xem bảng dưới)

3) Thi tốt nghiệp THPT và thi Đại học ở một số nước lân cận như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Thái Lan, Singapore.

4) Thư của GS Trần Hồng Quân, nguyên Bộ trưởng Bộ GD&ĐT, Chủ tịch Hiệp hội các Trường đại học, cao đẳng Việt Nam nêu các ý kiến của mình vì tiếc là không thể ra dự được.

Cuộc gặp gỡ trao đổi cởi mở, thẳng thắn

Tinh thần của Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam là không áp đặt bất cứ điều gì và mong muốn tất cả các đại biểu tham dự trao đổi một cách hết sức cởi mở và thẳng thắn. Chúng tôi xin không tường thuật chi tiết ý kiến của từng đại biểu, mà tóm lược những ý kiến chính trong cuộc trao đổi.

1) Đề thi THPT quốc gia 2018 là khó và quá khó đối với học sinh, không chỉ các môn Toán, Tiếng Anh hay Tổ hợp KHTN mà kể cả Ngữ văn và Lịch sử.
2) Quy chế xét tốt nghiệp THPT bảo gồm cả điểm học bạ và điểm thi nên mặc dù tỷ lệ điểm thi trên trung bình thấp nhưng tỷ lệ tốt nghiệp THPT vẫn cao, cả nước có tỷ lệ 97,57%.

3) Phần mềm chấm thi trắc nghiệm có nhiều "kẽ hở" về bảo mật, phiếu trả lời trắc nghiệm không có phách nên đã làm cho tiêu cực dễ hơn như vụ việc ở Hà Giang. Quy trình sao dữ liệu ra đĩa CD thực ra cũng không cần thiết vì hoàn toàn dữ liệu quét phiếu trả lời có thể truyền ngay về cơ sở dữ liệu của Bộ GD&ĐT nếu như quy trình ban đầu có điều này thì hoàn toàn có thể tổ chức thực hiện được.

4) Vấn đề coi thi ở các địa phương tuy có giám sát nhưng vẫn có những "kẽ hở" cho việc gian lận.

5) Căn bệnh thành tích còn trầm trọng và phổ biến thể hiện ở việch đánh giá kết quả học tập của các nhà trường đã tạo "phao cứu sinh" cho xét tốt nghiệp THPT.

6) Đào tạo Đại học ở một số trường chưa quản lý tốt chất lượng, có hiện tượng cứ vào là sẽ ra và có bằng cử nhân làm thúc đẩy hiện tượng tiêu cực ở đầu vào. Tuy nhiên vẫn có những trường Đại học làm tốt việc quản lý chất lượng, hàng năm đã loại nhiều sinh viên không đáp ứng được các yêu cầu về năng lực học tập.

7) Nếu nhìn áp lực trong việc đi thi trước năm 2015 mới thấy việc cải tiến thi cử theo hướng giảm chi phí cho các gia đình, giảm tiêu cực cho hiện tượng quay cóp, giảm số lần thi liên tiếp trong một thời gian là cần thiết và cấp bách nhất trong các việc cần đổi mới của giáo dục, thực hiện tốt Nghị quyết 29 của Đảng. Đây cũng là ưu điểm nổi bật của các kỳ thi những năm vừa qua và cũng là lý do chúng ta không thể quay trở lại những hình thức thi trước năm 2015.

8) Mục tiêu của kỳ thi THPT quốc gia chủ yếu là để xét tốt nghiệp THPT và phấn đấu thế giới công nhận bằng tốt nghiệp THPT của Việt Nam. Theo Điều 31 của Luật Giáo dục hiện hành thì học sinh học hết 12 năm phải thông qua kỳ thi để được công nhận tốt nghiệp do Bộ GD&ĐT quy định. Bởi vậy không thể bỏ được kỳ thi này. Có thể nghiên cứu sửa đổi Luật Giáo dục nhưng điều quan trọng của kỳ thi còn để đánh giá việc dạy và học ở các đơn vị giáo dục. Do đó nhiều ý kiến yêu cầu bỏ kỳ thi chỉ cần xét học bạ sẽ dễ dẫn đến tình trạng học lệch ngay từ đầu cấp THPT do tâm lý "thi gì, học nấy" đã ăn sâu vào tiềm thức của học sinh.

9) Theo Luật Giáo dục Đại học thì các trường Đại học được tự chủ, đề xuất phương án tuyển sinh, kể cả việc sử dụng hay không sử dụng kết quả thi THPT quốc gia.

10) Với tâm lý từ Bộ GD&ĐT lo đề thi với mục tiêu "2 trong 1" nên đã không ổn định về nguyên tắc ra đề thi. Năm 2017 thì bị kêu quá nhẹ và năm 2018 đã nâng độ khó lên làm cho xã hội nghĩ rằng kỳ thi THPT quốc gia là kỳ thi tuyển sinh Đại học. Điều này không đúng với yêu cầu của kỳ thi THPT. Trước kỳ thi, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đã nhấn mạnh: "Kỳ thi THPT quốc gia chủ yếu là thi tốt nghiệp THPT." Cần quán triệt và truyền thông đầy đủ đúng mục tiêu của kỳ thi, không gọi tắt "2 trong 1" để dư luận hiểu sai.
11) Phương án tuyển sinh của Đại học, Học viện theo Luật Giáo dục Đại học là hoàn toàn tự chủ, Bộ GD&ĐT không ép các đơn vị này phải dựa vào kết quả kỳ thi THPT quốc gia và trong thực tế đã có những trường hoàn toàn tự chủ, chỉ lấy kết quả của kỳ thi THPT quốc gia khi còn tin tưởng và có thể bổ sung các tiêu chí khác, thậm chí những khảo sát riêng bằng nhiều hình thức để quyết định tuyển sinh.

12) Ngân hàng đề thi trắc nghiệm chưa chất lượng, các tổ ra đề còn chưa được đào tạo chuyên nghiệp về ra đề trắc nghiệm, thậm chí còn chưa biết phát huy ưu điểm kiểm tra rộng kiến  thức hơn so với thi tự luận. Điều đặc biệt quan trọng là đề thi trắc nghiệm rất khó kiểm tra bề sâu của kiến thức hay những sáng tạo của học sinh giỏi mà chỉ thích hợp với việc đánh giá ở mức độ theo chuẩn kiến thức kỹ năng cho đại trà.

13) Cần rà soát lại quy trình thi sao cho "không thể gian lận, không dám gian lận" và cần nâng cao việc quản lý chất lượng ở đào tạo đại học sao cho ở việc tuyển sinh đầu vào sẽ "không muốn gian lận, không cần gian lận" như kinh nghiệm về cải tiến thi cử ỏ Singapore.

14) Một số đề nghị mua ngân hàng đề thi của những đơn vị khảo thí nước ngoài có uy tín nhưng họ đã đầu tư nhiều chục năm với những khoản tiền rất lớn, họ không bán, không cho thuê và đặc biệt không cho Việt hoá và họ phải kiểm soát việc sử dụng để bảo đảm uy tín. Bởi vậy, ngoài việc Bộ GD&ĐT phải tích cực xây dựng ngân hàng đề thi trắc nghiệm thì cần phát huy từ các đơn vị doanh nghiệp, tất cả thầy cô đóng góp ngân hàng đề thi có chất lượng. Việc này bước đầu đã có giải pháp thực hiện.

15) Ý kiến từ Hiệu trưởng trường THPT là rất cần một kỳ thi tốt nghiệp THPT bởi nếu không có kỳ thi thì nhà trường không thể chỉ đạo được hoạt động học tập của học sinh.

16) Ngoài việc giám sát bằng con người trong khâu coi thi có thể trang bị công nghệ giám sát, tuy nhiên việc này khó có thể thực hiện đồng loạt ngay.
17) Việc giám sát coi thi vẫn rất cần thiết tới lực lượng từ các trường Đại học, Học viện tham gia nhưng phải có quy chế ràng buộc chặt chẽ cùng chịu trách nhiệm khi tiêu cực xảy ra.

18) Chịu trách nhiệm tổ chức thi ở các địa phương là UBND các tỉnh thành nên tiêu cực xảy ra thì trước hết là trách nhiệm của UBND chứ không chỉ là Sở GD&ĐT. Cần xử lý nghiêm minh nhưng không để ảnh hưởng đến học sinh.
19) Bộ GD&ĐT cần công bố lộ trình về đổi mới hình thức thi cử để xã hội được biết.

20) Tâm lý chung của các trường Đại học còn ngại trong việc tự ra đề riêng để tuyển sinh, bởi vậy vẫn muốn kỳ thi THPT quốc gia được tổ chức nghiêm túc, chặt chẽ, đáng tin cậy để dựa vào kết quả kỳ thi xét tuyển.

Thi cử những năm tới như thế nào?

1) Những năm 2019, 2020 thực hiện 1 kỳ thi THPT quốc gia với mục đích chính là công nhận và cấp bằng tốt nghiệp THPT. Bởi vậy ổn định môn thi và hình thức thi như đã thông báo trước đây. Bộ GD&ĐT cần bám sát mục tiêu này trong các khâu của kỳ thi, đặc biệt về đề thi, chấm thi trắc nghiệm.

3) Các trường Đại học, Học viện, Cao đẳng có phương án tuyển sinh tự chủ của mình, không bắt buộc dựa vào kết quả kỳ thi THPT quốc gia.
2) Nghiên cứu tiến tới đánh giá chính xác trình độ học sinh, có thể thi trên máy tính với ngân hàng đề thi tốt đảm bảo với một thí sinh dù ngẫu nhiên gặp đề nào cũng phải có kết quả như nhau về đánh giá năng lực. Xây dựng các trung tâm khảo thí độc lập để tổ chức thi nhiều lần trong năm, cấp chứng chỉ và chứng chỉ này đủ uy tín để các trường Đại học, Học viện tin tưởng chọn là một trong những điều kiện tiên quyết trong những yêu cầu tuyển sinh của mình.

Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ có ý kiến như thế nào tại cuộc gặp?

Đây có lẽ là lần đầu tiên kể từ khi có dư luận phân tích phê phán những vấn đề của kỳ thi THPT quốc gia 2018 cho thấy sự cầu thị của Người đứng đầu ngành giáo dục mà cụ thể với cương vị là Bộ trưởng. Không chỉ trao đổi cởi mở với các đại biểu trong cuộc họp chính thức mà ngay trong thời gian nghỉ trưa, Bộ trưởng cũng tranh thủ trao đổi với cá nhân và một số nhóm. Cuối buổi chiều, Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ đã phát biểu cảm ơn các ý kiến của Phó Thủ tướng cùng các chuyên gia trong 2 buổi làm việc trong ngày 30/7/2018 và khẳng định:

"Trước hết về những thiếu sót mà Bộ GD&ĐT xin chịu trách nhiệm trong kỳ thi THPT quốc gia 2018:

- Đề thi chưa phù hợp với kỳ thi THPT quốc gia (đề khó so với yêu cầu của thi THPT), việc phản biện đề tuy có làm nhưng chất lượng chưa cao.
- Phần mềm chấm thi trắc nghiệm còn bộc lộ nhiều điểm yếu.
- Quy trình chấm thi giao cho địa phương tuy có giám sát nhưng vẫn có thể gian lận.

Những điều cần sửa ngay để đảm bảo cho chất lượng và công bằng ở kỳ thi năm tới:

- Xây dựng ngân hàng đề thi trắc nghiệm theo chuẩn, đúng quy trình và đảm bảo bám sát yêu cầu của kỳ thi là chủ yếu xét tốt nghiệp THPT. Thực hiện việc phản biện đề thi chất lượng hơn, trong đó phải có nhóm độc lập giải thử đề thi để đánh giá mức độ của đề thi có phù hợp với thời gian thi hay không.

- Tổ chức chấm thi tập trung theo các cụm thi mà những công đoạn quan trọng sẽ do các cán bộ ở trường Đại học, Học viện thực hiện. Nghiên cứu việc chấm thi môn Ngữ văn cũng theo hình thức này, các tổ chấm thi không biết bài thi của địa phương nào."

Cuối cùng, Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ cảm ơn Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đã tổ chức cuộc gặp gỡ để lãnh đạo Bộ GD&ĐT được trao đổi, làm rõ những điều đã đạt được, những ưu điểm của kỳ thi và đặc biệt là những thiếu sót của Bộ GD&ĐT trong kỳ thi THPT quốc gia 2018. Bộ trưởng đã cảm ơn các chuyên gia đã phân tích góp ý cởi mở, thẳng thắn.

Bộ trưởng cũng mong rằng, trong việc sửa chữa các vấn đề để kỳ thi năm tới tốt hơn, lấy lại niềm tin của nhân dân sẽ tiếp tục nhận được sự góp ý, giúp sức của các chuyên gia cùng cộng đồng quan tâm tới giáo dục.

.......

Bản ghi chép trên đã được sự góp ý để hoàn chỉnh của GS. Nguyễn Hữu Đức, TS. Quách Tuấn Ngọc, TS. Lê Trường Tùng và xác nhận của Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ.

.....................................

Phụ lục:

CÁC Ý KIẾN LIÊN QUAN TỚI KỲ THI TỐT NGHIỆP THPT

1. Tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT sau đó tổ chức kỳ thi tuyển sinh Đại học (như trước 2015) vì đây là hai kỳ thi có mục đích, yêu cầu khác nhau.
2. Không thể vì sai phạm ở một số địa phương trong kỳ thi TNPT 2018 vừa qua mà quay lại tổ chức 2 kỳ thi (trong đó kỳ thi tuyển sinh đại học, cao đẳng được tổ chức làm 3 đợt) như trước 2015 vì quá căng thẳng, tốn kém cho toàn xã hội.
3. Bỏ kỳ thi tốt nghiệp THPT vì cuối cùng thì vẫn hơn 98% học sinh tốt nghiệp, chỉ tổ chức một kỳ thi quốc gia tuyển sinh ĐH.
4. Không thể bỏ kỳ thi tốt nghiệp THPT vì nếu bỏ thì với tình trạng bệnh thành tích, cục bộ hiện nay học sinh dù không cố gắng học cũng vẫn có điểm, học bạ đẹp để tốt nghiệp.
5. Không thể bỏ kỳ tốt nghiệp THPT vì theo quy định tại Luật Giáo dục hiện hành (Điều 31) học sinh phải thi tốt nghiệp PTTH mới có đủ điều kiện xét được cấp bằng tốt nghiệp.
6. Không bỏ kỳ thi tốt nghiệp THPT vì Luật định nhưng giao cho từng tỉnh/thành phố tự tổ chức vì Luật không quy định là Bộ phải tổ chức kỳ thi toàn quốc.
7. Không thể giao cho từng tỉnh/thành phố tự tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT vì với tình trạng bệnh thành tích, cục bộ hiện nay sẽ không đảm bảo mặt bằng chung.
8. Không thể bỏ kỳ thi tốt nghiệp THPT vì dù điểm thi không trùng (thấp hơn nhiều) so với tỷ lệ tốt nghiệp nhưng là sở cứ để đánh giá chất lượng dạy và học và khi phân tích so với điểm học bạ có thể đánh giá mức độ bệnh thành tích, cục bộ để chấn chỉnh.
9. Tổ chức kỳ thi quốc gia THPT thật nghiêm và coi điểm thi là tiêu chí chính để xét tốt nghiệp, không thể để tình trạng ví dụ chỉ 70% học sinh đạt điểm thi trung bình trở lên mà vẫn trên 98% học sinh tốt nghiệp.
10. Không thể chỉ lấy điểm thi tốt nghiệp là tiêu chí chính để xét tốt nghiệp vì học là cả quá trình và trong quá trình học cũng có nhiều bài thi, kiểm tra.
11. Không nên duy trì tỷ lệ tốt nghiệp THPT cao hơn tỷ lệ điểm thi tốt nghiệp THPT nhiều vừa ảnh hưởng tới tầm quan trọng, ý nghĩa kỳ thi tốt nghiệp THPT vừa ảnh hưởng tới định hướng phân luồng sau THCS (nếu học sinh và gia đình biết có học THPT cũng khó tốt nghiệp thì chuyển học nghề luôn sau khi tốt nghiệp THCS). 
12. Trong một số năm vẫn cần duy trì tỷ lệ tốt nghiệp THPT cao (hơn tỷ lệ điểm thi tốt nghiệp THPT) vì nếu tỷ lệ học sinh tốt nghiệp thấp (ví dụ 70%) thì phần lớn số học sinh không tốt nghiệp (tập trung hơn ở vùng sâu, xa, vùng khó khăn) không chịulưu ban dẫn tới sau này nhiều học sinh sẽ không học THPT ảnh hưởng tới mặt bằng giáo dục vùng sâu, xa, vùng khó khăn.
13. Hoàn toàn có thể căn cứ chủ yếu vào kết quả thi tốt nghiệp THPT để xét cấp bằng tốt nghiệp vì nếu đề thi dễ thì tỷ lệ đạt điểm tốt nghiệp sẽ cao, đề thi khó thì tỷ lệ tốt nghiệp thấp. Tất nhiên cũng cần có tỷ trọng xét điểm học bạ phù hợp để vừa hạn chế tình trạng điểm học bạ “thành tích, cục bộ” vừa hạn chế rủi ro “học tài thi phận”.
14. Không thể tổ chức kỳ thi quốc gia tuyển sinh Đại học vì trái với các quy định của Luật giáo dục đại học (Điều 34) cũng như định hướng đẩy mạnh tự chủ đại họclà các trường đại học có quyền tự chủ trong tuyển sinh và thực tế hiện nay không có quy định nào cấm các trường đại học tự hoặc liên kết với nhau để tổ chức thi tuyển sinh và nhiều trường đại học vẫn đang tuyển sinh mà không căn cứ kết qủa thi tốt nghiệp THPT.
15. Ổn định phương án tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT “2 trong 1” như mấy năm qua nhưng cần rà soát sửa đổi, bổ sung quy chế cho chặt chẽ để đảm bảo trung thực, khách quan, công bằng và cần tăng cường quy mô ngân hàng đề thi, chất lượng đề thi để đảm bảo mặt bằng tốt nghiệp và độ phân hóa. Sau một số năm có thể tổ chức thi trực tiếp trên máy tính tương tự thi lấy chứng chỉ ngoại ngữ hiện nay.  
16. Gọi kỳ thi hiện nay là “2 trong 1” là không chính xác và dẫn tới méo mó. Đây là kỳ thi tốt nghiệp THPT với mục tiêu chính là đánh giá đạt chuẩn chứ không phải là xếp hạng, thi tuyển. Cần xiết kỷ cương để các địa phương thực hiện nghiêm, không nên để các trường ĐH tham gia vì dễ dẫn tới hiểu lầm là kỳ thi tuyển sinh ĐH và các trường ĐH cũng vì thế mà đặt ra quá nhiều yêu cầu về tổ hợp và độ phân hóa điểm thi. Các trường ĐH có quyền và có trách nhiệm quyết định phương thức và tự tổ chức tuyển sinh.
17. Không nên tiếp tục thi trắc nghiệm vì sẽ làm hạn chế tư duy của học sinh, khó đánh giá đúng thực chất trình độ, năng lực học sinh… và chứa đựng nhiều yếu tố “may rủi”.
18. Nên thi trắc nghiệm vì dù hình thức này có những hạn chế nhất định nhưng đây là hình thức tốt nhất để hạn chế tiêu cực (nhắc bài, chép bài của nhau, chấm thi chặt/lỏng) trong coi thi, chấm thi vốn là căn bệnh nguy nan nhất hiện nay.
19. Tiếp tục tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT như vừa qua nhưng không giao địa phương chủ trì mà Bộ phải chủ trì để đảm bảo khách quan, công bằng.
20. Tiếp tục tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT nhưng giao địa phương chủ trì vì Bộ không nên và không thể“ôm đồm”. Các trường ĐH tăng cường trách nhiệm giám sát. Khâu chấm thi nên tập trung về Bộ (ít nhất là với bài trắc nghiệm).
21. Sửa đổi quy chế và bổ sung công cụ tin học hạn chế tối đa khả năng can thiệp bằng công cụ kỹ thuật làm thay đổi thực trạng bài thi, kết quả thi cùng với các quy định đảm bảo các khâu từ coi thi, thu bài thi, niêm phong bài thi, quét ảnh bài thi đều phải xác định rõ trách nhiệm của cán bộ, giáo viên của địa phương và của trường đại học để nếu có vi phạm tất cả phải cùng chịu trách nhiệm và được xử lý nghiêm.
22. Sai phạm ở một số địa phương trong Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2018 vừa qua là hoàn toàn do Quy chế của Bộ còn lỗ hổng dễ bị lợi dụng (như ở Hà Giang) như vậy việc tổ chức kỳ thi của Bộ, trực tiếp là BCĐ kỳ thi của Bộ có khuyết điểm.
23. Sai phạm ở một số địa phương trong Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2018 vừa qua hoàn toàn do lỗi của chính quyền địa phương, trực tiếp nhất là lỗi của BCĐ kỳ thi địa phương vì dù Quy chế có tốt đến đâu thì cũng phụ thuộc vào người thực hiện.
24. Sai phạm ở một số địa phương trong Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2018 vừa qua là do cả lỗi của Bộ (do Quy chế còn lỗ hổng) và lỗi của chính quyền địa phương do không thực hiện đúng Quy chế.
25. Sai phạm ở một số địa phương trong Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2018 vừa qua không chỉ là vấn đề ban hành hoặc/và thực hiện Quy chế thi mà là vấn đề suy thoái, tiêu cực của cán bộ.
26. Sai phạm ở một số địa phương trong Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2018 vừa qua cần được lý thật nghiêm với tất cả mọi cá nhân vi phạm, không làm đúng, làm hết trách nhiệm nhưng không được để ảnh hưởng tiêu cực tới các cháu học sinh vì tiêu cực là do người lớn.
27. Sai phạm ở Hà Giang, Sơn La năm 2018 hay các vụ Đồi Ngô, Phú Xuyên… trước đây là hết sức nghiêm trọng ảnh hưởng tới lòng tin của xã hội vào đổi mới giáo dục. Nhưng không thể vì vậy mà phủ nhận những kết qủa rất rõ của đổi mới kỳ thi nói riêng và giáo dục nói chung và không tiếp tục đổi mới. Ngoài nguyên nhân do quy chế của Bộ còn lỗ hổng còn nguyên nhân quan trọng hơn là bệnh gian dối, “sính danh, sính bằng cấp” trong toàn xã hội và tình trạng suy thoái, tham nhũng ở hầu hết các lĩnh vực từ đất đai, cán bộ, giao thông, ngân hàng…
28. Chỉ một số ít trường ĐH sẵn sàng tổ chức thi tuyển sinh riêng, đại đa số các trường ĐH vẫn “ỷ lại” vào Bộ, muốn kỳ thi quốc gia phục vụ mục đích tuyển sinh cho mình. Một mặt Bộ cần “cởi trói” để ĐH tự chủ. Mặt khác cần kiên quyết mục tiêu chính của kỳ thi tốt nghiệp THPT.
29. Hướng tới sau một số năm các Trường Đại học được giao quyền tự chủ cả về chuyên môn, tài chính, tổ chức và quá trình đào tạo có đào thải để đảm bảo chất lượng đầu ra + Phân luồng học nghề từ THCS + Chất lượng học, thi THPT được đảm bảo èsẽ thực hiện học sinh tốt nghiệp THPT  đăng ký vào học đại học; chỉ một số ít trường có nhu cầu sẽ tổ chức thi/xét tuyển riêng (như nhiều nước tiên tiến hiện nay).
30. Cần phải có kỳ thi THPT thật nghiêm túc. Đề thi phải phản ánh đúng ngưỡng/chuẩn phải đạt để tốt nghiệp. Ngưỡng/chuẩn này nên tương đương các nước OECD (theo tổ chức này thì giáo dục phổ thông nước ta xếp ngang, thậm chí cao hơn nhiều nước OECD). Học sinh phải đỗ kỳ thi tốt nghiệp THPT mới được cấp Bằng tốt nghiệp THPT. Nếu không/chưa đỗ thì chỉ được cấp Chứng chỉ hoàn thành chương trình PTTH. Muốn vào học ĐH thì phải có bằng THPT. Như vậy vừa đảm bảo tính nghiêm túc của kỳ thi mà không phụ thuộc vào yêu cầu “phải cho tốt nghiệp gần 100%”.